ACTA - co z demokracją? Wiktor Świetlik

Choć są mało spektakularni, to zwolennicy ACTA wygrywają. Przy okazji rząd uczy nas współczesnych reguł gry. Przestrzeganie demokratycznych instytucji prawnych wygląda w niej jak modły do bogów upadającego kultu: konieczne rytuały są wykonywane, ale tylko pro forma i coraz bardziej niechętnie.

Pani Basia parodiująca Wojciecha Jaruzelskiego, setki zaciemnionych stron, podobnie jak uliczne demonstracje, są niewątpliwie dużo bardziej widowiskowe niż konferencje ministra Michała Boniego, cicha praca lobbystów wielkich koncernów, a nawet kłamiący w żywe oczy rzecznik rządu. Ale to ci drudzy mają przewagę.

Nawet przeciwnicy tego paktu, który wywołał w Polsce silniejsze emocje niż podwyżki cen paliwa, często przedstawiają rozwój sytuacji jako przykład nieudolności rządu. Miał on – ich zdaniem – wejść na nieznany sobie grunt i po omacku się na nim poruszać, z buty nie pytając nikogo o drogę. Podobnie odbierano zamieszanie wokół wielu wcześniejszych "niedokonsultowanych" aktów prawnych, by wymienić tylko niedawną ustawę refundacyjną. Ta ostatnia w poniedziałek została podpisana przez prezydenta i choć wiele z kontestowanych zapisów w niej zostało, to pamiętają o tym tylko aptekarze i niektórzy pacjenci. Po prostu temat się wypalił, zniknął w tle kolejnej, obecnej, awantury.

I tu docieramy do sedna. Jeśli rząd w tym jest gapą – jak chcą niektórzy krytycy – to co najwyżej "cwanym gapą". Spryciarzem, któremu poza nieudacznika pozwala osiągać cele. A w tym przypadku celem było jak najszybsze przeforsowanie aktu prawnego, który mógł wzbudzić ogromną falę protestu. Było to do przewidzenia, bo poprzednie próby "regulowania" Internetu przez rządzących takimi ogromnymi protestami się kończyły.

Metoda cwanego gapy

Z reguły historia takiej "afery" rozwija się bardzo podobnie. Najpierw trwają rachityczne negocjacje, potem wysyłane są jakieś listy do kilku organizacji eksperckich. Drzwi początkowo są zamknięte, potem niby półotwarte, ale niewielu o tym wie. Przedstawiciele rządu czasem zdawkowo odpowiadają na pytania, przyciskani do muru przy okazji spotkań z organizacjami pozarządowymi. Ale dlaczego w przypadku ACTA nie zasygnalizowano problemu wcześniej? Dlaczego ani premier Tusk, ani ministrowie Zdrojewski czy Boni nie zwołali w tej sprawie otwartej konferencji (wtedy, kiedy – ich zdaniem – treść umowy stała się jawna)? Dlaczego żaden z nich nie pokusił się o artykuł na ten temat do którejś z gazet? Dlaczego nie zawiesił informacji na ten temat na stronie głównej swojego ministerstwa w tym czasie, kiedy można było jeszcze coś przegadać i zmienić?

Dlatego, że otwierałoby to pole do daleko idących kompromisów, kontrowersji. Z tego powodu dopiero w ostatniej chwili publicznie zostaje obwieszczone, że ACTA to "sukces kończącej się polskiej prezydencji" (jakoś sukcesem tym u jej progu ani na półmetku rząd się nie chwalił). Na chwilę przed podpisaniem umowy wybucha medialna i sieciowa awantura. Poza wyjątkowymi sytuacjami, kiedy awantury przemieniają się w afery i żyją miesiącami, takie wzburzenie przebiega z reguły podobnie – według schematu znanego redakcjom. Najpierw około tygodnia sprawa dochodzi do stanu wrzenia. Trwa on kolejny tydzień. Przez trzeci tydzień emocje gasną, a z dużą dozą prawdopodobieństwa opinia publiczna znajduje sobie inny obiekt zainteresowania.

W tym czasie trwają jakieś tam niby-negocjacje, ale możliwość ruchu w nich jest niewielka, bo właściwie już jest pozamiatane. – Było się wcześniej obudzić, opozycja i trzeci sektor przespały sprawę – stwierdzają kluczowi urzędnicy w państwie.

Są także kij i marchewka. Kijem otrzymują kolejni wrogowie publiczni (premierowskie "nie damy się szantażować"), w poprzednim przypadku koncerny farmaceutyczne, w tym – osoby dające wyraz swoim hakerskim talentom i zostawiające zbiorowy autograf "Anonymous". Ci ostatni lepszego prezentu premierowi nie mogą sprawić. Większość Polaków nie lubi, jak się łamie prawo, gdzieś wkracza, coś narusza. Dawni grafficiarze, choć doczekali się uznania w kręgach artystycznych, byli powszechnie znienawidzeni. Trafnie to tym razem – nauczony błędem wizerunkowym, jakim był sojusz z pseudokibicami – odczytał lider PiS i także odciął się ostro od osób atakujących rządowe serwisy.

Marchewka to enigmatyczne oświadczenie ministra Boniego o klauzuli bezpieczeństwa, której nagle Polska zażąda do umowy, choć w czasie owych "konsultacji", którymi chwali się rząd, nikt zdaje się nie słyszał o takiej klauzuli ani jej potrzebie. Marchewka to także uspokajanie, że przecież jeszcze nic nie wiadomo, bo do ratyfikacji potrzebne są zgoda Sejmu i podpis prezydenta. Jedno i drugie ACTA zapewne zaakceptuje, ale do tego czasu emocje ostygną, a opinia publiczna zajęta będzie zupełnie czymś innym. Ot, i cała strategia. Szach i mat.

Prawo do nieinformacji

Nie wiem, czy ACTA jest potrzebna czy nie. Z jednej strony razi mnie to, że własność intelektualna w naszej i wielu innych częściach świata traktowana jest jak "własność państwowa" w okresie PRL. Z drugiej – faktycznie luz interpretacyjny, który pozostawiają zapisy umowy, budzi niepokój, gdyż znamy rozmaite praktyki polskich organów ścigania.

Mocnego i logicznie trudnego do obalenia argumentu przeciwko dostarcza też specjalizujący się w kwestiach internetowych prawnik Piotr Waglowski, pytający, po co mamy brać w tym udział, skoro przekonuje się nas, że mechanizmy zapisane w umowie już funkcjonują w polskim prawie. Odpowiedź nasuwa się sama. Albo ci, którzy ją podpisują, pod jakimś wpływem dokonują zbędnej nadregulacji – mnożą byty ponad potrzebę, a to w przypadku praw prowadzi do upadku praworządności. Albo nas wprowadzają w błąd, ukrywając realny efekt działania zapisów. Znają go, bo to oni przecież będą je wykonywać.