Pycha Platformy

Występując w telewizji Republika, Jarosław Kaczyński – w szampańskim nastroju – dziękował za pomoc w wygraniu wyborów sztabowcom PO. O jednej osobie jednak Kaczyński nie wspomniał, a powinien był to zrobić, bo istotnie wpłynęła ona na rezultat Bronisława Komorowskiego oraz obecne notowania Platformy. Chodzi rzecz jasna o Donalda Tuska.

Pod koniec urzędowania byłego premiera zaczęła pojawiać się teza – sam ją także stawiałem – że wkrótce może nadejść moment, gdy Tusk stanie się dla PO bardziej obciążeniem niż atutem. Być może również z tego powodu przewodniczący Platformy zdecydował się na ucieczkę do Brukseli. Okazało się jednak, że choć jego czar ewidentnie tracił moc, a metody mamienia obywateli stawały się coraz mniej skuteczne – gdy Tuska zabrakło, mechanizmy pozwalające Platformie działać jak efektywnej, choć skrajnie cynicznej partii władzy zatarły się zupełnie.

Nikt nie ogarnia sytuacji

Pozostawiona na posterunku Ewa Kopacz była w stanie ogarnąć sytuację tylko na poziomie najbardziej bieżącej politycznej taktyki, ale już nie strategii, o długodystansowych zmianach społecznych, które tymczasem zachodziły, nie wspominając. Kopacz, która miała pilnować balansu sił wewnątrz partii, z tym zadaniem jakoś jeszcze dawała sobie radę, ale zdiagnozowanie przemian w elektoracie już ją przerastało.

Nie rozumiała też prawdopodobnie, do jakiego stopnia polityka prowadzona przez Tuska była potiomkinowską wioską, której podtrzymanie wymagało coraz bardziej ryzykownej piarowej ekwilibrystyki. W ciągu ośmiu lat rządów odchodzący premier nie zrealizował ani jednej ze swoich obietnic stanowiących esencję pierwotnego programu PO i gdy zbliżały się wybory, nie było czego pokazać wyborcom.

Platforma była przecież partią zbudowaną na czytelnej i prostej obietnicy: państwo ma być przyjazne obywatelowi, ma go nie obciążać, ma mu pozwolić wykorzystywać jego potencjał. Zmiany poszły dokładnie w przeciwną stronę.

Nadeszła kampania, a wraz z nią u Bronisława Komorowskiego objawił się w podwójnej dawce ten sam grzech, który toczył od dawna jego macierzystą partię, a dziś przyspiesza jej krach: pycha. Kampania Komorowskiego będzie zapewne jeszcze nieraz analizowana i opisywana jako podręcznikowy przykład fatalnej strategii, taktyki i organizacji.

Można jednak spokojnie stwierdzić, że jedną z głównych przyczyn porażki było przekonanie, że właściwie żadnej kampanii robić nie trzeba, a on, Bronisław Komorowski, wygra w cuglach, tak jak – według jego własnych słów z jednego z wywiadów – wygrywał już „naście razy".

Skończyło się bolesną porażką. I to był moment, w którym Platforma miała okazję pokazać resztki instynktu samozachowawczego, o ile byłaby jeszcze zdolna do jego odczuwania. Okazało się jednak, że już go nie posiada. Reakcja na porażkę Komorowskiego była bowiem jak ciąg dalszy jego kampanii – tak samo chaotyczna i wycelowana w próżnię. Najpierw próba odcięcia się od odchodzącego prezydenta, potem gorliwe zaprzeczanie i spotkanie z pokonanym, pełne beztreściowych frazesów o jego wielkiej wartości.

Zaraz po porażce były deklaracje Ewy Kopacz o zmianie sposobu działania PO i wsłuchaniu się na nowo w głos wyborców. A kilka dni później odrzucono projekt ustawy o związkach partnerskich oraz obywatelski projekt ustawy o zmianach w kodeksie wyborczym.

Przede wszystkim jednak w wypowiedziach polityków PO widać jedno: niemal nikt nie jest w stanie ogarnąć całości sytuacji ani zrozumieć prawdziwych przyczyn przegranej ich kandydata. Wszystkie recepty sprowadzają się albo do rytualnego „musimy się uderzyć w piersi" (wiceminister spraw zagranicznych Rafał Trzaskowski), albo do retoryki (bo nawet nie działań) na poziomie prymitywnej taktyki najkrótszego zasięgu, co próbowała stosować Ewa Kopacz.

Partia w kosmosie

Na tym tle wyróżnia się głos Bogusława Sonika, byłego europosła PO z Krakowa, którego Platforma całkowicie zmarginalizowała. W rozmowie z „Super Expressem" Sonik powiedział między innymi: „Platforma zachowuje się jak wieloryb, który wpłynął z oceanu do zatoki i nie bardzo wie, jak wrócić. Po ośmiu latach ludzie nie chcą już wyłącznie marketingu politycznego. [...] Zwróćmy uwagę, że Platforma ma pierwszy od ośmiu lat kongres programowy! Pod wpływem porażki! To najlepiej dowodzi, ile zaniedbaliśmy przez lata. Opieraliśmy się jedynie na Donaldzie Tusku i jego rozgrywkach wewnątrz partii. Mamy poważniejszy problem niż wymiana twarzy".

Nie ma sygnałów świadczących, że ton, w jakim wypowiada się Sonik, zostanie podjęty przez innych polityków PO. Nic zresztą dziwnego – kolejne nieszczęście PO polega na tym, że jej członkowie zbyt przywykli do łatwego wygrywania i nie umieją się postawić w pozycji goniących. Nietrudno wyczytać to nie tylko z ich wypowiedzi, ale również z przekazu, jaki płynie ze strony najbardziej sprzyjających im mediów oraz osób publicznych.

Tam żadnej głębszej refleksji nie ma; jest więcej tego samego co poprzednio, czyli straszenia – tym razem Andrzejem Dudą, który nie zdążył jeszcze objąć urzędu – oraz wspomnianej już pychy, co najlepiej wyraziła radna PO aktorka Anna Nehrebecka, obrażając w wieczór wyborczy głosujących na kontrkandydata stwierdzeniem, że ludzie czasem „przestają myśleć".

Zresztą ton, w jakim wypowiada się otoczenie PO, często powiązane z partią różnymi interesami mniej lub bardziej bezpośrednimi, jest charakterystyczny. Michnik: nie oddawajmy Polski gówniarzom; Penderecki: tego się po Polakach nie spodziewałem; Pszoniak: za mało było plakatów Komorowskiego.

Realizując i chroniąc interesy elity w większości całkowicie oderwanej od rzeczywistości zwykłych ludzi, Platforma wraz z nimi poszybowała w kosmos. Oczekiwań najbardziej wpływowej części elektoratu nie da się oddzielić od linii partii. Tu istnieje sprzężenie zwrotne.

Główna linia działania Platformy w ciągu tygodnia od ogłoszenia wyniku wyborów? Krytyka prezydenta elekta za bardzo oględne stwierdzenia dotyczące lokalizacji pomnika ofiar katastrofy pod Smoleńskiem, zawarte w wywiadzie dla „Rzeczpospolitej" (żeby było śmieszniej – zanim jeszcze wywiad się ukazał), oraz za wypowiedź na uroczystości wręczenia zaświadczenia o wyborze, gdzie Duda apelował o powstrzymanie się przed objęciem przez niego urzędu od decyzji i działań dotyczących najważniejszych spraw państwa. Konia z rzędem temu, kto w tych poczynaniach Platformy odnajdzie choćby cień autorefleksji.

Nad PO w najbliższych wyborach wisi widmo losu, jaki spotkał w roku 2001 Akcję Wyborczą „Solidarność". Rząd AWS, kierowany przez Jerzego Buzka, w ciągu czterech lat przeprowadził cztery wielkie reformy. W 1997 r. AWS zdobyła ponad 15,5 proc. głosów i objęła 201 mandatów. Cztery lata później na AWS zagłosowało niespełna 2,5 proc. wyborców.

Platforma broni się zdecydowanie lepiej i zapewne nie czeka jej klęska taka jak ugrupowania Mariana Krzaklewskiego 14 lat temu. Ale upadek i tak może być bolesny – szczególnie że nie widać wyjścia ze ślepego zaułka w czasie pozostałym do wyborów parlamentarnych.

Patroni i klienci

Wśród opinii całkowicie oderwanych od rzeczywistości jest i ta, że PO aż tak bardzo martwić się nie musi, bo przecież ma ponad 8 milionów głosów wyborców Komorowskiego. Tabliczkę z dokładną ich liczbą trzymał na spotkaniu partii z ustępującym prezydentem Bogdan Klich, który najwyraźniej nie pojął, że w II turze wyborów – i dotyczy to obu kandydatów – ogromna część wyborców oddaje głos sprzeciwu, a nie poparcia. Nie przekłada się to więc w żaden sposób na wybory parlamentarne, które przypominają raczej I turę wyborów prezydenckich.

W I turze głosy się rozpraszają, bo wielu wyborców decyduje się poprzeć kandydata, do którego im najbliżej. Nie głosują przeciwko, na mniejsze zło, ale za. Zatem poparcie dla PO w najlepszym wypadku może przypominać to dla Komorowskiego z I tury, ale i to jest wątpliwe, jeśli spojrzeć na kiepskie notowania rządu oraz relegowanie PO na trzecie miejsce w jednym z sondaży za PiS i nieistniejącą jeszcze partią Kukiza.

Najbardziej logicznym zachowaniem wydawałaby się zmiana lidera PO. I tu jednak jest problem: czasu jest bardzo mało, bo wybory już w październiku, a w lipcu i sierpniu prowadzenie kampanii jest w zasadzie bezcelowe. Poza tym nowy lider oznaczałby zachwianie kruchej równowagi wewnętrznej, konieczność układania od nowa lokalnych struktur i potężne perturbacje na tym poziomie oraz trzęsienie ziemi przy tworzeniu list. Dla dołującej partii byłoby to gigantyczne ryzyko i można założyć, że PO go nie podejmie. Zmiana jest natomiast niemal pewna po wyborach i byłoby zadziwiające, gdyby wtedy do niej nie doszło.

Skoro lidera nie da się teraz zmienić, to należałoby zastosować inną metodę i przez pozostały do wyborów czas prowadzić kampanię ekspiacji PO wobec wyborców. To jednak, jako się rzekło, jest mało prawdopodobne, bo kadry partii władzy wydają się niezdolne do szczerej autorefleksji.