Kto podważa legendę rotmistrza?

Wydarzenia minionego tygodnia pokazały, że historia najnowsza wciąż mocno ciąży na naszej współczesności. W Sejmie rozgorzał spór o uchwałę w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka. Sprzeciw SLD po raz kolejny udowodnił, że partia ta nie jest zdolna do jednoznacznej oceny nawet tak odrażającego wydarzenia, jakim było zakatowanie w 1983 r. przez milicjantów młodego chłopaka, a następnie urządzenie pseudoprocesu załodze karetki pogotowia, którą oskarżono o tę zbrodnię.

W cieniu awantury o uchwałę w sprawie Przemyka doszło też do próby podważenia za jednym zamachem zarówno życiorysu rotmistrza Witolda Pileckiego, jak i działalności IPN.

Mniej czy więcej

W ostatnim numerze „Polityki" prof. Andrzej Romanowski zaatakował IPN za opublikowanie przed pięciu laty albumu poświęconego rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu, a dokładnie za zamieszczenie w nim reprodukcji zeznań, jakie złożył on na UB po aresztowaniu w maju 1947 r. „Doprawdy, nie było potrzeby wywlekania na światło dzienne złożonych na UB zeznań Pileckiego" – stwierdził Romanowski i ocenił: „Nie jesteśmy przez nie bogatsi o dodatkową wiedzę, przeciwnie, wiemy jeszcze mniej, pod pewnym względem mniej niż w PRL".

Trudno powiedzieć, pod jakim względem wiemy dzięki tym dokumentom mniej (moim zdaniem jest odwrotnie), ale zdumiewające jest coś innego: oto profesor mieniący się historykiem otwarcie wyraża pogląd, że istnieją dokumenty dotyczące postaci istotnej dla naszej historii najnowszej, których nie powinno się ujawniać. W dodatku profesor ten jest od lat redaktorem naczelnym „Polskiego Słownika Biograficznego".

Prof. Romanowski zestawił dokumenty świadczące o tym, że Pilecki obciążył w śledztwie dwóch swoich współpracowników, z wstępem do albumu, autorstwa Jacka Pawłowicza, w którym nakreślił on bohaterską sylwetkę rotmistrza. Problem w tym, że teza o zasadniczej sprzeczności między wstępem a zreprodukowanymi dokumentami istnieje przede wszystkim w głowie prof. Romanowskiego.

„Oświęcim to igraszka"

Pawłowicz zrobił tylko jeden błąd: przecenił inteligencję i wiedzę niektórych czytelników wstępu. Uznał, że dla zrozumienia sytuacji, w jakiej po aresztowaniu znalazł się Pilecki, wystarczy przytoczenie jednego jego zdania wypowiedzianego podczas widzenia z żoną: „Oświęcim to była igraszka". Powinien był zaś napisać, że siatka konspiracyjna rotmistrza została wcześniej przez bezpiekę rozpracowana i gdyby nawet Pilecki milczał jak grób mimo zrywania mu paznokci, miażdżenia jąder i grożenia rodzinie, to i tak nie zapobiegłby ich aresztowaniu.

Prof. Romanowski powątpiewa, czy i ewentualnie kiedy dokładnie te środki zostały wobec Pileckiego zastosowane, bo tego rzeczywiście nie pisano w protokołach przesłuchań. Nie zainteresował go jednak fakt, że funkcjonariuszem UB przesłuchującym rotmistrza w pierwszym dniu po aresztowaniu był słynący z okrucieństwa Eugeniusz Chimczak.

Mogło być jednak i tak, że zanim to Chimczak zajął się rotmistrzem, „prywatną" rozmowę odbył z nim dyrektor departamentu śledczego MBP Jacek Różański. A w jej trakcie posłużył się metodą, jaką zastosował wobec Emilii Malessy, której dał „oficerskie" słowo honoru, że nikt z ujawnionych przez nią członków Zrzeszenia WiN nie zostanie aresztowany. Za tę wiarę Malessa zapłaciła samobójczą śmiercią.

Byłby to wszakże jedynie dowód naiwnej szlachetności rotmistrza, zatem prof. Romanowski apelujący stale o rozważanie różnych możliwości, tej akurat nie dopuszcza. Psułaby mu bowiem tezę, którą wieńczy swój artykuł. Tym bardziej psułaby ją hipoteza, że rotmistrz, zorientowawszy się w skali rozpracowania swojej grupy, podjął próbę gry z bezpieką, której celem było uratowanie tych jej członków, o których ubecy nie wiedzieli. Poszlaki wskazujące na taką możliwość można odnaleźć w dokumentach bezpieki. One jednak prof. Romanowskiego nie interesują.

Problem polega na tym, że prof. Romanowski, miotając ciężkie oskarżenia pod adresem „historyków IPN", nie zadał sobie trudu obejrzenia  dokumentacji dotyczącej śledztwa bezpieki wobec grupy Pileckiego. W ogóle nie prowadził żadnych badań naukowych nad dziejami opozycji i oporu społecznego w drugiej połowie lat 40. Do formułowania ciężkiego zarzutu o „manipulowaniu przeszłością" pod adresem instytucji, w której pracuje ponad dwustu badaczy, wystarczyła mu reprodukcja dokumentów na kilku stronach albumu i bogata wyobraźnia literaturoznawcy. Jeśli to właśnie nie jest manipulacja, to co nią jest?

Redakcja „Polityki" reklamuje artykuł prof. Romanowskiego zdaniem: „IPN podważa legendę rotmistrza Pileckiego". Ale to nie Instytut podważa legendę Pileckiego. Czyni to właśnie prof. Romanowski i redakcja tygodnika zamieszczająca jego pokrętne wywody. Pan profesor w publicystycznym zapale nie ograniczył się bowiem do podważenia drogi życiowej Pileckiego, ale postanowił wyjaśnić czytelnikom motywy, dla których rotmistrz złożył wspomniane zeznanie, a później napisał wierszem list do Józefa Różańskiego. Miało nim być zrozumienie przez rotmistrza „racji Polski pojałtańskiej", co uzasadnia... faktem, że Pilecki nie odwołał swoich zeznań przed sądem i napisał wniosek o ułaskawienie do Bieruta.