Nie do końca gotowi na euro

Obecnie członkami strefy euro jest 16 państw Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Cypr, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia i Włochy). Pozostałe 11 państw członkowskich nie w pełni uczestniczy w Unii Gospodarczej i Walutowej. Dwa z nich (Dania i Wielka Brytania) posiadają tzw. klauzulę opt-out, która daje im prawo wyboru przyszłości walutowej. Jednakże w przypadku intencji przystąpienia do strefy euro, będą one podlegać takiej samej procedurze jak każde inne państwo członkowskie UE.

Pozostałe dziewięć państw członkowskich (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Szwecja oraz Węgry) posiada status państwa członkowskiego Unii Gospodarczej i Walutowej z derogacją. Na mocy traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) państwa te zobowiązane są do spełnienia wszystkich kryteriów konwergencji i przyjęcia euro w przyszłości.

Formalnym warunkiem przyjęcia wspólnej waluty europejskiej przez państwo członkowskie Unii Europejskiej jest osiągnięcie trwałej konwergencji nominalnej i prawnej. KE i EBC dokonują oceny stopnia konwergencji gospodarczej, zgodności ustawodawstwa krajowego z wymogami traktatu oraz sprawdzają, czy zostały spełnione wymogi ustawowe dotyczące krajowych banków centralnych, tak aby mogły one się stać członkami eurosystemu. Ocena osiągnięcia przez kraj członkowski stopnia konwergencji gospodarczej następuje na podstawie wypełnienia kryteriów dotyczących stabilności cen, poziomu długoterminowej stopy procentowej, dyscypliny budżetowej oraz stabilności kursu walutowego.

Głównym celem stosowania kryteriów konwergencji jest zweryfikowanie, czy kraj poddawany badaniu jest w stanie funkcjonować bez zakłóceń mimo ograniczonej swobody prowadzenia polityki pieniężnej i budżetowej. Jednocześnie mechanizm ERM2 ma za zadanie sprawdzić trwałość spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej oraz wspomagać jej pogłębianie. Kryterium inflacyjne odzwierciedla zbieżność stóp inflacji w krótkim i średnim okresie. Do zweryfikowania oczekiwań inflacyjnych w długim okresie służą natomiast długoterminowe stopy procentowe kształtujące się na rynkach finansowych – stopy rentowności papierów skarbowych. Kryterium stopy procentowej pozwala sprawdzić, czy obniżenie stopy inflacji jest dostatecznie trwałe.

Oceny tej dokonuje rynek finansowy. Przekonanie uczestników rynku o trwałości dezinflacji prowadzi do zmniejszenia długookresowych oczekiwań inflacyjnych, co przyczynia się do obniżenia rentowności długoterminowych papierów skarbowych. Stopy rentowności papierów skarbowych kształtują się pod wpływem oczekiwań inflacyjnych i wysokości premii za ryzyko. Stają się więc wiarygodnym „barometrem” oczekiwań inflacyjnych w długim okresie . Wszelkie sygnały osłabiające wiarygodność polityki makroekonomicznej, której głównym celem powinno być utrzymanie stabilnej inflacji i bezpiecznego poziomu deficytu oraz zadłużenia publicznego względem PKB, będą odzwierciedlone we wzroście stóp rentowności. Osłabienie kursu złotego na skutek utraty zaufania rynków finansowych (nawet bez przekraczania granicy +/-15 proc.) może nieść zagrożenia w postaci presji inflacyjnej i wzrostu kosztów obsługi długu zagranicznego, co prowadzi do wzrostu jego udziału w PKB.

Rozważna polityka fiskalna jest potrzebna w każdej gospodarce, w której celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Dodatkowo, ze względu na to, że w strefie euro politykę pieniężną realizuje EBC na szczeblu centralnym, a polityka fiskalna jest zdecentralizowana, ryzyko wystąpienia sprzeczności między tymi rodzajami polityki staje się szczególnie duże. Z powyższych względów polityka fiskalna, a szerzej również polityka gospodarcza w ramach UGW, podlega w pewnej mierze nadzorowi i koordynacji.

Obecnie (najnowsze dane dostępne są za styczeń 2009 r.) Polska spełnia dwa z czterech kryteriów konwergencji nominalnej: kryterium fiskalne i kryterium długookresowej stopy procentowej. Polska nie spełnia kryterium stabilności cen oraz kryterium kursowego. Ponadto Polska nie spełnia kryterium konwergencji prawnej.

[srodtytul]Kryterium stabilności cen [/srodtytul]

Kryterium stabilności cen wymaga „osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech państwach członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen”. Oznacza to, że średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych na porównywalnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych. Należy jednocześnie podkreślić, iż spełnienie tego kryterium wymaga nie tylko osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen, ale też jego trwałości, w szczególności zapewnienia, że osiągnięta stabilność cen zostanie utrzymana w analizowanym państwie członkowskim w kolejnych miesiącach oraz po przyjęciu euro.

Wartość referencyjna dla kryterium inflacji obliczana jest poprzez dodanie 1,5 pkt proc. do średniej stopy inflacji dla trzech krajów UE o najbardziej stabilnym poziomie cen. Do oceny stopnia wykonania kryterium stabilności cen wykorzystuje się 12-miesięczną średnią ruchomą inflację HICP liczoną jako stosunek średniej arytmetycznej indeksów cen jednopodstawowych z ostatnich 12 miesięcy do średniej arytmetycznej indeksów jednopodstawowych z 12 miesięcy poprzedzających ten okres.

W styczniu 2009 r. 12-miesięczna średnia ruchoma inflacji HICP, brana pod uwagę przy ocenie spełnienia kryterium inflacyjnego z Maastricht, wyniosła 4,1 proc., a wartość referencyjna 3,9 proc., przekraczała zatem wartość referencyjną dla kryterium inflacyjnego o 0,2 pkt proc.

Porównując stopień spełnienia kryterium inflacyjnego w Polsce na tle pozostałych państw członkowskich z derogacją, można zauważyć, że w styczniu 2009 r. 12-miesięczna średnia ruchoma inflacji HICP przekraczała wartość referencyjną we wszystkich nowych krajach członkowskich UE pozostających poza strefą euro.

[srodtytul]Kryterium fiskalne[/srodtytul]

Fiskalne kryterium konwergencji wymaga „stabilnej sytuacji finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego w rozumieniu art. 104 ust. 6”. Oznacza to, że w czasie badania państwo członkowskie nie jest objęte procedurą nadmiernego deficytu”, sporządzaną, gdy państwo członkowskie nie spełnia wymogów dyscypliny budżetowej, w szczególności jeżeli: a) stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government) do PKB przekracza wartość referencyjną (3 proc. PKB), chyba że stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom bliski wartości referencyjnej lub przekroczenie wartości referencyjnej ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości referencyjnej; b) stosunek długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB przekracza wartość referencyjną (60 proc. PKB), chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża do wartości referencyjnej w zadowalającym tempie.

Polska spełnia kryterium fiskalne. Na koniec 2008 roku wysokość deficytu sektora budżetowego wyniosła 2,7 proc. PKB, wielkość długu publicznego kształtowała się na poziomie 45,8 proc. PKB.

[srodtytul]Kryterium kursu walutowego[/srodtytul]

Kryterium kursu walutowego nakazuje „poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem wymiany walut Europejskiego Systemu Walutowego (Exchange Rate Mechanism, ERM) przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego”. Oznacza to, że państwo członkowskie zobowiązane jest stosować normalne granice wahań przewidziane w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem oraz bez możliwości dewaluacji dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec żadnej innej waluty państwa członkowskiego z własnej inicjatywy przez ten sam okres.

Opisując zastosowania traktatu, EBC stwierdza, że ocena stabilności kursu walutowego w stosunku do euro koncentruje się na tym, czy kurs walutowy znajdował się blisko kursu centralnego w ERM2, przy uwzględnieniu czynników, które mogły spowodować aprecjację. Stwierdza też, że szerokość pasma wahań w ERM2 nie wywiera negatywnego wpływu na ocenę kryterium stabilności kursu walutowego. Zagadnienie braku „poważnych napięć” jest rozpatrywane poprzez: a) badanie stopnia odchylenia kursów walutowych wobec euro od kursów centralnych w ERM2, b) zastosowanie takich wskaźników jak zmienność kursu walutowego względem euro oraz jego trend, a także różnice krótkoterminowych stóp procentowych w stosunku do strefy euro i ich zmiany, c) badanie roli, jaką odegrały interwencje na rynku walutowym.

Polska nie spełnia kryterium kursowego, złoty nie uczestniczy bowiem w systemie ERM2.

[srodtytul]Kryterium stóp procentowych[/srodtytul]

Kryterium stóp procentowych wymaga „trwałego charakteru konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie i jego udziału w mechanizmie wymiany walut Europejskiego Systemu Walutowego, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych”. Oznacza to, że w ciągu jednego roku przed badaniem państwo członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nieprzekraczającą więcej niż o 2 punkty procentowe stopy procentowej trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych”.

W styczniu 2009 roku średnia roczna rentowność dziesięcioletnich obligacji skarbowych w Polsce wyniosła 6,0 proc., wartość referencyjna wyniosła 6,2 proc. Polska spełnia zatem kryterium długoterminowych stóp procentowych.