Po publikacji danych o PKB w drugim kwartale 2009 r. powszechnie spotkać można komentarze, że w warunkach globalnego kryzysu to eksport jest zbawieniem polskiej gospodarki i że to właśnie jemu Polska zawdzięcza dodatnie tempo wzrostu gospodarczego.

To przekonanie wynika z faktu, że według danych GUS na 1,1 proc. wzrostu PKB złożyły się: spadek popytu krajowego o 2,1 pkt proc. i dodatnie saldo eksportu netto w wysokości 3,2 pkt proc. Taka struktura wzrostu nie oznacza jednak wcale, że motorem napędowym polskiej gospodarki stał się w ostatnim czasie eksport, tym bardziej że dane dotyczące eksportu wskazują na jego znaczny spadek (w ujęciu realnym o 14,6 proc. rok do roku).

Na logikę spadający eksport nie może więc być motorem wzrostu.

Aby wyjaśnić to, skąd w polskiej gospodarce wziął się wzrost gospodarczy, warto na dane o PKB spojrzeć od nieco innej strony, rozbijając je na trzy elementy: a) to, co zostało wytworzone na potrzeby popytu zagranicznego (eksport), b) to, co zostało wytworzone w kraju na potrzeby popytu krajowego, oraz c) to, co zostało wytworzone za granicą na potrzeby popytu krajowego (import). Patrząc na tak zdezagregowane dane, okazuje się, że przy spadku krajowego popytu zupełnie inaczej zachowała się ta jego część, która jest zaspokajana przez zagranicę, a inaczej ta, która jest zaspokajana przez dostawców krajowych.

Podczas gdy popyt na towary zagraniczne gwałtownie spadł (o 17,6 proc. i 20,3 proc. w I i II kw. 2009 r.), to popyt na produkty wytworzone w kraju znacząco wzrósł (o ok. 10 proc. w tym okresie). Tak więc wzrost gospodarczy w Polsce zawdzięczamy zmianie struktury popytu krajowego. Dodatnia kontrybucja eksportu netto jest tylko wyrazem tego, że spadek krajowego popytu na produkty z zagranicy jest większy niż spadek popytu zagranicy na polskie towary. Mimo że ogółem popyt krajowy się skurczył, to jednak ta jego część, która zaspokajana jest przez dostawców krajowych, odnotowała solidny wzrost. Dzięki temu z punktu widzenia wartości dóbr wytwarzanych w danym kraju (a to właśnie mierzy PKB) Polska jako jedyna w Europie odnotowuje wzrost. Czym spowodowana była tak znaczna zmiana struktury popytu krajowego? Jednym z istotnych czynników była z pewnością deprecjacja złotego, która zachęciła do kupowania polskich odpowiedników zagranicznych towarów. Ale równocześnie nastąpiło przesunięcie popytu krajowego z towarów w kierunku usług.