Czy spółdzielnia mieszkaniowa musi ujawnić członkom kontrakty zawierane ze swoimi pracownikami

Rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz zwróciła się do Sądu Najwyższego o jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy osoba zatrudniona w spółdzielni mieszkaniowej jest osobą trzecią w rozumieniu art. 8

ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 18 § 3 ustawy Prawo spółdzielcze także wówczas, gdy jest członkiem tej spółdzielni.

Pracownik spółdzielni jako osoba trzecia

Zgodnie z ogólną regułą członek spółdzielni może m.in. do zaznajamiać się z umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi. Uprawnienia członków spółdzielni mieszkaniowej idą jeszcze dalej - mogą oni skutecznie żądać kopii takich umów oraz faktur wystawionych na ich podstawie. Jeśli spółdzielnia odmawia, członek spółdzielni ma prawo zwrócić się do sądu rejestrowego o zobowiązanie jej do udostępnienia umowy. Sąd rejestrowy bada wówczas, czy odmowa była oparta na ustawowych przesłankach określonych w art. 18 § 3 Prawa spółdzielczego.

Problem w tym, że nie jest jasne, czy przepisy te mają zastosowanie do umów zawieranych przez spółdzielnię z własnymi pracownikami. Chodzi m.in. o osoby zatrudnione w spółdzielni na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło lub zlecenia czy też innej podobnej umowy. Sądy rozpatrujące wnioski osób, którym spółdzielnie odmawiają prawa wglądu do takich umów lub udostępnienia ich kopii, zajmują rozbieżne stanowiska.

- W szczególności brak jest jednolitego orzecznictwa dotyczącego tych sytuacji, w której pracownik spółdzielni pozostaje ze spółdzielnią w stosunku członkostwa – zauważa RPO. - W konsekwencji, jeżeli dana osoba nie jest „osobą trzecią" w rozumieniu wskazanych przepisów, członek spółdzielni nie ma ustawowo zagwarantowanego prawa wglądu w takie umowy i otrzymania ich kopii. Nie może zatem skutecznie żądać, aby sąd rejestrowy zobowiązał spółdzielnię do udostępnienia tej kategorii umów na podstawie art. 18 § 3 Prawa spółdzielczego

Sądy różnią się w poglądach

Rzecznik przywołała kilka orzeczeń sądów. W najdalej idącym stanowisku Sąd Okręgowy w Białymstoku (sygn. akt VII Ga 160/09) uznał, że pracownik spółdzielni nie jest osobą trzecią w stosunku do spółdzielni niezależnie od tego czy jest jej członkiem czy nie. Osobami trzecimi mogą być bowiem tylko podmioty zewnętrzne, niepowiązane strukturalnie ze spółdzielnią, np. firmy zajmujące się konserwacją urządzeń, wywozem śmieci, które zawarły ze spółdzielnią właściwe umowy w tym zakresie. W innych orzeczeniach sądy uznawały, że członek spółdzielni nie ma prawa wglądu w umowy zawarte z innym członkiem spółdzielni.

Odmienne stanowisko zajął Sąd Rejonowy Sąd Gospodarczy w Białymstoku (sygn. akt BI XII Ns-Rej. KRS 6811/11/960). Jego zdaniem umowy o pracę zawarte przez spółdzielnię są umowami zawartymi z osobami trzecimi, gdyż stosunek pracy łączący dwa podmioty należy wyraźnie odróżnić od stosunku członkostwa w spółdzielni lub więzi korporacyjnej (np. pełnienie funkcji w organach spółdzielni). Dany podmiot występuje zatem w dwóch rolach, które są od siebie niezależne - pracownika spółdzielni i jej członka lub członka jej organu.

Sąd Rejonowy Sąd Gospodarczy w Białymstoku (sygn. BI.XII Ns-Rej.KRS 6589/10/109) stwierdził natomiast, że „osobą trzecią" na gruncie prawa spółdzielczego jest każda osoba działająca poza ramami stosunku członkostwa i jednocześnie związana ze spółdzielnią innego rodzaju węzłem prawnym.

Liczy się cel, a tym jest kontrola

W uzasadnieniu wniosku do SN rzecznik praw obywatelskich podziela tę linię orzeczniczą, zgodnie z którą pracownik spółdzielni, niezależnie od tego, czy jest członkiem spółdzielni czy nie, działając w charakterze jej pracownika i w tym charakterze zawierając umowy ze spółdzielnią, jest "osobą trzecią".

Zdaniem prof. Lipowicz przemawia za tym m.in. wykładnia celowościowa oraz konstytucyjna. Celem wprowadzenia przepisów § 2 pkt 3 do art. 18 do Prawa spółdzielczego i art. 8

do ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych było zapewnienie realnej ochrony członkom spółdzielni mieszkaniowych poprzez przyznanie im skutecznych środków kontroli działalności spółdzielni.

- Skoro majątek spółdzielni jest majątkiem wszystkich członków, to oczywiste jest, że członkowie powinni mieć możliwość kontrolowania sposobu zarządzania tym majątkiem. Elementem tej kontroli jest posiadanie pełnej informacji o gospodarowaniu majątkiem spółdzielni, w tym także wydatkowaniu środków pieniężnych z tego majątku – zauważa rzecznik.

Jej zdaniem zawężająca wykładnia pojęcia "osoby trzeciej" nie gwarantowałaby członkom realizacji przyznanego im prawa kontroli w przypadku pewnej kategorii umów. Łatwo byłoby także obejść obowiązek udostępnienia określonych umów członkom spółdzielni przyznając kontrahentom członkostwo w spółdzielni.