Czyje mieszkanie

Poza tym mieszkanie czy dom są zwykle przy rozliczeniu ich wartości materialnej w związku z podziałem majątku dorobkowego traktowane jak każde inne dobro majątkowe.

W praktyce jednak jest to dobro szczególne – chodzi przecież o dach nad głową, a poza tym jest to najczęściej najważniejsza część dorobku małżonków. Dlatego rozstrzygnięcie dotyczące mieszkania jest niejednokrotnie dla rozwodzących się najważniejsze.

Na początek o regułach, według których ustala się w małżeństwie prawo do mieszkania czy domu.

[srodtytul]Najem dla dwojga[/srodtytul]

Przyjmuje się, że prawo najmu, w tym najmu mieszkania, uzyskane przez obydwoje lub jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa jest zawsze ich wspólnym dorobkiem.

Według art. 680[sup]1[/sup] kodeksu cywilnego małżonkowie bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe są najemcami lokalu, jeśli:

– najem tego lokum ma służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny oraz

– nawiązanie stosunku najmu nastąpiło w czasie trwania małżeństwa.

Także wtedy, gdy między małżonkami istnieje rozdzielność, najem traktuje się jak wspólność ustawową. Co więcej, rozwód, separacja ani intercyza nie pociągają za sobą ustania wspólności najmu. Nadal prawo to przysługuje eksmałżonkom wspólnie.

[srodtytul]Mieszkanie spółdzielcze[/srodtytul]

Przez wiele lat w sposób szczególny, podobnie jak teraz najem, traktowane było mieszkanie spółdzielcze – zarówno lokatorskie, jak i własnościowe. Jeśli zostało przydzielone w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia mieszkaniowych potrzeb rodziny, zawsze wchodziło w skład majątku dorobkowego, także gdy małżonków obowiązywała rozdzielność majątkowa (w wyniku podpisania intercyzy lub zniesienia wspólności przez sąd).

Nie miało znaczenia, który małżonek jest członkiem spółdzielni i z czyich pieniędzy opłacono wkład mieszkaniowy lub budowlany. Była to tzw. wspólność przymusowa. Małżonkowie nie mogli tego zmienić ani wyłączyć.

Artykuł 215 § 2 prawa spółdzielczego, wprowadzający tę przymusową wspólność w odniesieniu do mieszkań spółdzielczych własnościowych, został uchylony 15 stycznia 2003 r. w ustawie o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 240, poz. 2058).

Jednakże nie zmieniło to faktu, że mieszkanie spółdzielcze przydzielone pod rządami tego przepisu pozostało w majątku wspólnym, dorobkowym, także po jego uchyleniu.

Tylko jeśli było przydzielone w sytuacji, gdy między małżonkami wspólność majątkowa małżeńska nie istniała, to po uchyleniu art. 215 § 2 prawa spółdzielczego stało się ono przedmiotem ich współwłasności w częściach ułamkowych [b](uchwała SN z 11 lutego 2005 r., sygn. III CZP 79/04)[/b].

[srodtytul]W majątku wspólnym lub osobistym[/srodtytul]

Inaczej było i jest, gdy spółdzielcze mieszkanie własnościowe zostało kupione na rynku wtórnym od członka spółdzielni. Wtedy, jeśli między małżonkami nie ma wspólności, należy ono do tego, kto je kupił. Znajdzie się w majątku osobistym (odrębnym) żony albo męża także przy istnieniu wspólności, jeśli zostało kupione na wolnym rynku za pieniądze z majątku odrębnego (np. darowane przez rodziców, odziedziczone, uzyskane ze sprzedaży innego mieszkania kupionego przed ślubem).

Jeśli między małżonkami jest wspólność ustawowa i wydano na mieszkanie pieniądze dorobkowe, będzie ono – oczywiście – majątkiem wspólnym.

Teraz te reguły w pełni odnoszą się także do spółdzielczego własnościowego prawa do mieszkania nabytego bezpośrednio od spółdzielni oraz do lokatorskiego prawa do mieszkania.

Oczywiście, ogólne zasady decydujące o tym, czy dane dobro należy do majątku wspólnego, dorobkowego czy też majątku osobistego (odrębnego), dotyczą także mieszkań stanowiących własność hipoteczną i domów kupionych od dewelopera, na wolnym rynku lub wybudowanych we własnym zakresie.

[ramka][b]Z orzeczeń sądowych[/b]

-Małżonek opuszczający wspólne mieszkanie dla zapewnienia bezpieczeństwa i spokoju powinien być nadal traktowany, jakby we wspólnym mieszkaniu pozostawał [b](wyrok SN z 18 lipca 2002 r., sygn. IV CKN 1249/00)[/b]

-Z art. 58 § 2 k. r. o. wynika, że o podziale mieszkania wspólnego, w tym o przyznaniu go jednemu z małżonków, sąd może (w wyroku rozwodowym) orzekać tylko na ich zgodne żądanie. Stąd wniosek, że bez takiej zgody sąd nie ma kompetencji, aby (...) kształtować status małżonków, którzy są z mocy prawa najemcami wspólnie zajmowanego mieszkania.

Może natomiast orzekać o innych roszczeniach wymienionych w art. 45 k. r. o. (tj. o rozliczeniu nakładów z majątku osobistego na wspólny i ze wspólnego na osobisty) związanych z istnieniem najmu [b](postanowienie SN z 18 lipca 2000 r., sygn. IV CKN 73/00)[/b]

-Art. 58 § 2 k. r. o. odnosi się do wszystkich postaci korzystania z lokalu i nie uzależnia orzeczenia eksmisji od tytułu do jego zajmowania, lecz od przesłanek wymienionych w art. 58 § 2 k. r. o.

Ponieważ art. 58 § 2 k. r. o. wyraża zasadę prymatu dóbr osobistych, którym w razie zagrożenia muszą ustąpić dobra majątkowe, dlatego po ustaleniu, że pozwany ponosi odpowiedzialność za swoje postępowanie, dopuszczalne było orzeczenie jego eksmisji, mimo że przysługują mu takie same prawa (w tym wypadku spółdzielcze) do lokalu jak drugiemu małżonkowi [b](wyrok SN z 2 czerwca 2000 r., sygn. II CKN 670/00)[/b]

-W czasie trwania małżeństwa dopuszczalne jest wniesienie przez jednego małżonka przeciwko drugiemu małżonkowi sprawy sądowej o nakazanie opróżnienia lokalu spółdzielczego typu lokatorskiego należącego do majątku odrębnego wnoszącego sprawę (powoda), jeżeli drugi małżonek (pozwany) swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne pożycie, do jakiego małżonkowie są zobowiązani stosownie do art. 23 k. r. o. [b](uchwała SN z 28 września 1995 r., sygn. III CZP 122/95)[/b][/ramka]

[ramka][b]Skróty:[/b]

k. r. o. – ustawa z 25 lutego 1964 r. – [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=44EA2B2E55A720AC74A63F42983D1796?id=71706]Kodeks rodziny i opiekuńczy [/link](DzU. z 1964 r. nr 9, poz. 59 ze zmianami),

k. p. c. – ustawa z 17 listopada 1964 r. – [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=75427E5227A23128D5F888C912C40076?id=70930]Kodeks postępowania cywilnego[/link] (DzU. z 1964 r. nr 43, poz. 269 ze zmianami)

SN – Sąd Najwyższy

WSA – wojewódzki sąd administracyjny