Brylant dla Breżniewa

Świetny włoski reporter Tiziano Terzani uważał, że w chwili można dostrzec wieczność a w ziarnku piasku – świat. Co więc powiedzieć o Kaukazie? Ziemi, którą muzułmanie dzielą z chrześcijanami i czcicielami ognia.

Ludzie ci, z pozoru podobni, różnią się charakterologicznie i kulturowo. Ale razem tworzą trudny do ogarnięcia kosmos. Kto się na nim pozna? Jak z ironią zauważa Hanna Krall, udało się to Lermontowowi. Tyle że go zabili.

[srodtytul]Azerskie love story[/srodtytul]

Teraz w podróż w tamte strony zabiera czytelników Wojciech Górecki. W „Toaście za przodków” dowodzi, jak trudno wytyczyć granicę między Europą a Azją. Niekiedy rozdziela ona rodziny: jeden z braci czuje się spadkobiercą kultury Zachodu, drugi przynależy do Orientu.

Reporter mówi o Guilnarze, wnuczce imama, która spaliła mosty wiodące do świata przodków – wyszła za mąż nie tylko za nie-Azera, ale również za niemuzułmanina. „Wiedziała, że nie wróci do Azerbejdżanu, a jeśli kiedyś odważy się przylecieć, żeby zobaczyć mamę i siostry, będzie cały czas rozglądać się, czy nikt jej nie poznał, przemykać bocznymi ulicami, unikać bulwarów i skwerów – pisze Górecki. – Gdyby spotkał ją któryś z niezliczonych kuzynów i pociotków, mógłby napluć jej w twarz albo zabić – i pewnie miałby rację”.

Najlepszy reportaż w tomie to ten o polityku, który rządził całą wieczność i umarł w chwili, gdy zaczynano wierzyć w jego nieśmiertelność.

Hejdar Alijew pełnił funkcję szefa KGB Azerbejdżanu. W 1969 r. Leonid Breżniew mianował go pierwszym sekretarzem komunistycznej partii republiki. Alijew potrafił się odwdzięczyć. Nie tylko słał na Kreml „dary słonecznego Azerbejdżanu”: kawior, bieługę i koniak. Taką daninę składali wszyscy kacykowie. Alijew wyróżnił się wśród nich fantazją. Nakazał tkać portrety umiłowanego przywódcy na dywanach, a imię jego sławić w poematach.

Czerwonego cara obdarował pierścieniem z wielkim brylantem otoczonym piętnastoma mniejszymi. Symbolika była czytelna: oto Breżniew i wszystkie republiki związkowe. Nic więc dziwnego, że I sekretarz KC KPZR nie potrafił odmówić żadnej prośbie Alijewa i godził się na budowę nowych dróg, ropociągów i uniwersytetów. Po śmierci genseka pojawili się kolejni przywódcy. Upadło państwo robotników i chłopów. Dla Alijewa nie miało to znaczenia. Przetrwał dziejowe burze, a odesłany na emeryturę wrócił na szczyt. Historia kaukaskiego cesarza jest uniwersalną opowieścią o władzy.

Górecki oprowadza po świecie, w którym korupcja objęła wszystkie dziedziny życia i „towarzyszyła każdemu od narodzin (łapówka za wypuszczenie matki i noworodka do domu) aż do śmierci (łapówka za akt zgonu i miejsce na cmentarzu)”.

[srodtytul]Kaprysy możnych[/srodtytul]

Pokazuje ludzi, którzy w krótkim czasie zbili bajeczne fortuny i stali się panami Baku. Gdy nie wiedzą, co robić z pieniędzmi, fundują sobie... drugą rodzinę. Nie chodzi tu o kochankę czy kolejną żonę (wielożeństwa zakazuje prawo). Kolejna rodzina jest świadectwem wysokiego społecznego statusu. Biznesmen łoży na edukację dzieci i wydatki ich matki. Wysyła ich na wakacje, opłaca służbę. „Z drugą rodziną nie wolno się obnosić – twierdzi pisarz – ale kilku znajomych musi wiedzieć – inaczej zabawa traci sens”.