Te książki trzeba przeczytać

reż. Jennifer Baichwal, Kanada 2011

Dług

Margaret Atwood, Znak 2010, tłum. Tomasz Macios

Filmowy esej o tym, jak przez całe życie zaciągamy dług – moralny, ekologiczny, materialny – wobec innych ludzi oraz planety. Kupując tanie pomidory w hipermarkecie, korzystamy z niewolniczej pracy robotnic i robotników rolnych. Jeżdżąc samochodami, latając samolotami, stajemy się winni katastrofom ekologicznym, takim jak zalanie ropą Zatoki Meksykańskiej, którego skutki obciążą wiele pokoleń (ludzi i innych zwierząt).Atwood stawia też pytanie o to, czy i jak możemy spłacić taki dług, którego nie da się wyrazić pieniędzmi.

Żyd – wróg odwieczny?

Antysemityzm w Polsce i jego źródła

Alina Cała, Nisza 2012

Interdyscyplinarne dzieło podsumowujące wieloletnie badania wybitnej znawczyni tematu. Doktor Alina Cała szuka odpowiedzi na pytanie o źródła nowoczesnego antysemityzmu, jego związki z chrześcijańskim antyjudaizmem, ale także zastanawia się, jaką funkcję pełni dziś ta ideologia.

Aleksandra Bilewicz:

Kwiaty polskie

Julian Tuwim, Czytelnik 1975

Są dobre na wszystko. Na tęsknotę, nostalgię za miejscami drogimi i utraconymi, za drobnymi szczegółami życia, na utratę wiary w sprawy ważne, na smutek, na miłość. To poemat, który jest leczniczym balsamem, socjalistycznym manifestem i afrodyzjakiem jednocześnie. Napisane w większości na emigracji w latach II wojny światowej, kryją w sobie Polskę drogą mi i bliską, związaną w bukiecie razem z prowincjonalnymi różami, „zaściankowymi i niestołecznymi". Zresztą szkoda słów, bo każde z nich marne i niepełne przy tym, co chciałoby opisać. Otwórzcie na jakiejkolwiek stronie, zatrzymajcie się przy pierwszym z brzegu wersie. Mnie się trafiły takie o poezji:

Krzesiwem jesteś – ogniem – dymem –

Żniwem się złocisz w samym siewie.

Sypiesz się w ciemność gwiazdospadem

Więc biegnę w noc na gwiazdobranie.

Palę Paryż

Bruno Jasieński, Jirafa Roja 2007

Ta książka zaczęła się od nieporozumienia. Bruno Jasieński przeczytał nowelę francuskiego pisarza i dyplomaty Paula Moranda „Je brûle Moscou" („Mijam Moskwę", choć tytuł można zinterpretować jako „Palę Moskwę"). W odwecie za spalenie stolicy światowego proletariatu futurystyczny poeta postanowił spalić Paryż. A właściwie nie tyle spalić, ile sprowadzić na miasto zarazę rękami zdesperowanego, porzuconego przez ukochaną robotnika. Katastrofa odciętego od świata Paryża uwalnia siły rewolucyjne. Inne niż te, które w końcu zgładziły Jasieńskiego. Fantastyczna, dziwna, wzniosła i szalona lektura.

Bolało jeszcze bardziej

Lidia Ostałowska, Czarne 2012

Ta książka boli, ale trzeba ją przeczytać. Zwłaszcza wtedy, gdy uznaje się transformację ustrojową wyłącznie za sukces, postęp i modernizację. Reportaże Ostałowskiej opowiadają o tych, którym się nie udało. Byli pracownicy PGR na Suwalszczyźnie. Bezinteresownie prześladowane przez policję chłopaki z łódzkich Bałut. Trzech chłopców z biednych rodzin, którzy harują fizycznie, żeby skończyć szkołę. Ale też kobiety – jak ta, która przez lata była wykorzystywana przez ojca, czy te, które przez całe życie obwiniają się za dokonanie aborcji. Jest tutaj tekst „Teraz go zarymuję" z 2001 r., który stał się inspiracją do głośnego obecnie filmu „Jesteś Bogiem" o zespole Paktofonika. To Ostałowska jako pierwsza opowiedziała nam o Magiku i jego przyjaciołach.

Malina

Ingeborg Bachmann, mała litera/studio 2012,

tłum. Sławomir Błaut, interpretacja Karolina Gruszka

Jedyna powieść wybitnej austriackiej poetki w interpretacji aktorki Karoliny Gruszki. Dziwny, przejmujący, kobiecy monolog, którego tłem jest Wiedeń lat 60. Opowieść o związku z mężczyznami, Ivanem i Maliną, zawikłana i niejednoznaczna. Dzięki nagraniu możemy jej słuchać wielokrotnie – tak, jakbyśmy słuchali intymnych wyznań bliskiej nam osoby. Wiele takich odsłuchań przede mną, bo jeszcze wcale nie rozumiem.

Magda Papuzińska:

Spojrzenie wstecz

Lidia Ciołkoszowa, Editions du dialogue, Paryż 1995

Gdy Lidia Ciołkoszowa i Andrzej Friszke prowadzili te rozmowy, ona miała około 90 lat i wciąż fantastyczną pamięć, jasność myśli, świeżość spojrzenia. Niesamowita opowieść o wspaniałym życiu i takich samych ludziach.

Biblia w ręku ateisty

Helena Eilstein, IFiS PAN 2006

Dzieło życia filozofki, logiczki, racjonalistki. Książka niełatwa, wymaga przynajmniej znajomości podstaw logiki, ale zachęcam. We wcześniejszych „Szkicach ateistycznych" Eilstein w rozkoszny sposób rozprawia się z nielogicznościami w późnych tekstach swego nieco młodszego kolegi z Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego – Leszka Kołakowskiego. Oboje wylecieli stamtąd po 1968 r.

Pan raczy żartować, panie Feynman.

Przypadki ciekawego człowieka

Richard Phillips Feynman, Znak 2007, tłum. Tomasz Bieroń

To takie przyjemne spotkanie z dowcipnym człowiekiem. Potem można już spokojnie zabrać się za kilkutomowe „Wykłady z fizyki" tegoż autora, uczestnika projektu „Manhattan", którego celem było skonstruowanie bomby atomowej, i laureata Nagrody Nobla.

Bez państwa.

Demokracja uczestnicząca w działaniu

Rafał Górski, Ha!art 2007

Autor – działacz opozycji demokratycznej za PRL, członek KPN, potem anarchosyndykalista – zajmował się m.in. kwestiami spółdzielczości, budżetu partycypacyjnego. Zmarł w 2010 r. w wieku 37 lat.

The Precariat. The New Dangerous Class

Guy Standing, Bloomsbury 2011

Pierwsza i już zapewne klasyczna książka o prekariacie – „kategorii społecznej charakterystycznej dla późnego kapitalizmu".

Klementyna Suchanow:

Zanim zapadnie noc

Reinaldo Arenas, Świat Książki 2005, tłum. Urszula Kropiwiec

Wstrząsająca autobiografia kubańskiego pisarza. Życie nad przepaścią jako przygoda, więzienia castrowskie, opis rozwibrowanego i bezpruderyjnego życia homoseksualnego oraz karkołomnej ucieczki z wyspy.

Cartas profanas.

Novela de la correspondencia entre Santucho y Gombrowicz

Luis Mattini, Ediciones Continente, Buenos Aires 2008

Argentyńska książka o korespondencji pomiędzy rewolucjonistą, następcą Che Guevary, Robertem Santucho a Witoldem Gombrowiczem. Do ich spotkania doszło w realu, a Mattini – sam były rewolucjonista – stara się wyłożyć racje obu stron, czyli zaangażowanego bojownika politycznego i bojownika intelektualnego, sceptycznego politycznie.

The Inner Revolution

Stephen Thibaut, ABZD 1997

Wedle Stephena Thibauta, znanego jako mistrz Kosen, zen jest jak guerilla. Toczymy walkę z siłami, zachłannością i kłamstwem w nas samych. Walka ta wydaje się nie dawać nadziei na zwycięstwo, ale przy pewnej dawce uporu można dojść do wyzwolenia z siebie samego. Książka stała się inspiracją dla jednego z synów Che Guevary.

Bonnie and Clyde

reż. Arthur Penn, grają Faye Dunaway i Warren Beatty, 1967

Bonnie (Faye Dunaway), była kelnerka, spotyka drobnego przestępcę Clyde'a. Razem ruszają w podróż przez pogrążone w kryzysie południe Stanów Zjednoczonych. Napadają na sklepy, rabują banki. Stają się sławni i niebezpieczni. Ten klasyczny już film oskarżano kiedyś o apoteozę przestępstwa i brutalność – mowa zwłaszcza o ostatniej scenie, w której giną Bonnie i Clyde.

Wojna nie ma w sobie nic z kobiety

Swietłana Aleksijewicz, Czarne 2010, tłum. Jerzy Czech

Jeśli ktoś przy oglądaniu „Czterech pancernych i psa" miał refleksję w rodzaju: „A co, jak Marusia miała okres?", dowie się z książki Aleksijewicz o tym, jak kobiety żołnierze radziły sobie z fizjologią, ale też z psychiką na wojnie. A także – i przede wszystkim – jak to się stało, że mimo ich masowego udziału w wojnie zostały wymazane z kart historii.

Kamień cierpliwości

Atiq Rahimi, Wydawnictwo Literackie 2010, tłum. Magdalena Kamińska-Maurugeon

Wokół wojna i przemoc, krzyki mordowanych, a afgańska kobieta nad ciałem rannego oraz nieprzytomnego męża rozpoczyna swoją spowiedź. Opowiada o tym, jak ojciec ją sprzedał, jak bił ją i ignorował mąż, o samotności. Poetycka proza, napisana językiem lakonicznym. Wstrząsająca, a zarazem piękna.

Julia Kubisa:

Podziemie kobiet

Shana Penn, wyd. Rosner i Wspólnicy, Warszawa 2003

Nowy polski kapitalizm

Jane Hardy, wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2010

Prywatyzując Polskę

Elizabeth Dunn, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2007

Cudzoziemki patrzą na Polskę. Niby wszystko takie znajome, a jednak zupełnie inaczej – takie są książki pisane o Polsce przez zagraniczne badaczki. Polacy celebrują i hołubią swoją historię, jednak po lekturze Dunn, Penn i Hardy można mieć wrażenie, że w dość jednowymiarowy sposób. Wszystkie autorki przybyły do Polski zafascynowane krajem, jednak nie poddały się polskim „hierarchiom ważności", przykładając do polskiej rzeczywistości swoją miarę. Dlatego też na boczny plan odsuwają to, co u nas od zawsze najważniejsze, i przyglądają się z zainteresowaniem temu, co u nas tak oczywiste, że aż nieistotne. Shana Penn opisuje „Podziemie kobiet" – historię pierwszej „Solidarności" widzianą oczyma działaczek, dziennikarek i mnóstwa innych kobiet, które lekceważone przez bezpiekę z racji swojej płci tworzyły wielką siatkę podziemnej opozycji. Życie polityczne przeplata się z trudnymi wyborami rodzinnymi, a wszystko okraszone fantastycznymi anegdotami o „bibule" ukrywanej w tetrowych pieluchach i łączniczkach z AK-owską przeszłością. Plus ważne, feministyczne pytania o miejsce kobiet w ruchach społecznych i polityce. Polskiej transformacji przyglądają się natomiast Elisabeth Dunn w „Prywatyzując Polskę" i Jane Hardy w „Nowym polskim kapitalizmie", o skutki przemian gospodarczych pytając przede wszystkim kobiety. Starają się być rzeczniczkami ich doświadczeń (utrata pracy, przejście do sektora prywatnego, konfrontacja z nowymi stylami zarządzania przywiezionymi z Zachodu, dopinanie domowego budżetu). Kwestionują mit homo sovieticus, którego dobrze pracować nauczył dopiero zachodni menedżer, oraz dużo miejsca poświęcają pracy domowej kobiet. Dlatego też książki Penn, Hardy i Dunn, mimo że pisane przez kobiety z dalekiego kraju, są tak bliskie.

Agnieszka Fiedorowicz:

Flat Earth News

Nick Davies, Chatto & Windus 2008

Nick Davies, dziennikarz z wieloletnim doświadczeniem, obiektem swego dziennikarskiego śledztwa uczynił swoją profesję. Wyniki tego śledztwa są porażające. Pokazuje mechanizmy, za pomocą których treść wiadomości powstaje na zamówienie działów PR dużych koncernów lub na potrzeby konkretnego polityka. Jak do potrzeb sprzedaży newsa, udowodnienia tezy naginane są statystyki, przeinaczane wypowiedzi. Tak tworzy się wiadomości, które tyle mają wspólnego z prawdą co stwierdzenie, że Ziemia jest płaska. Niestety – i czytelnicy, i sama brać dziennikarska bardzo chętnie w to wierzą.

Ojciec Nieświęty

rozmowy Piotra Szumlewicza o JP II, Czarna Owca 2012

Autor zrywa z tabu polskiej debaty publicznej, która o polskim papieżu karze mówić tylko dobrze. Pyta swoich rozmówców – znanych naukowców, polityków dziennikarzy – o trudne aspekty pontyfikatu papieża Polaka: pedofilię w Kościele katolickim, pranie brudnych pieniędzy w Watykanie, radykalny stosunek do kwestii stosowania środków antykoncepcyjnych, aborcji. Doskonała odtrutka na słodycz kremówek.

Laramie Project

reż. Moises Kaufman, 2002

Oparty na prawdziwych wydarzeniach poruszający film o tragedii, która rozegrała się w 1998 r. w Laramie, w stanie Wyoming. 21-letni student, Matthew Shepard, gej, został ciężko pobity przez dwóch napastników, a następnie przywiązany do płotu i pozostawiony na pewną śmierć na obrzeżach miasta. Zmarł przewieziony do szpitala, ale jego rodzice Judy i Dennis Shepardowie doprowadzili do zmiany prawa, umożliwiającej ściganie tzw. zbrodni z nienawiści ze względu na orientację seksualną.

Katarzyna Czarnecka:

Melancholia

dramat, reż. Lars von Trier, wyk. Kirsten Dunst, Charlotte Gainsbourg, Dania-Francja-Szwecja-Niemcy 2011

Bo trzeba nauczyć się zbierać gałęzie. Szczególnie wtedy, kiedy końca świata nie będzie.

Jacek Tomczuk:

Reggae Rastafari

Sławomir Gołaszewski, Manufaktura Legenda 2012

Bob Marley, Haile Sellasje, Etiopia, zarys mitologii rastafariańskiej oraz polska droga reggae, czyli historia marzenia o innym świecie.

w imię Ojca mordują

w imię Syna rabują

w imię Ducha mają wątpliwości

w imię Matki rozgrzeszą

w imię Córki pocieszą
pogrążą cię w imię Brata i Siostry

W stronę architektury

Le Corbusier, Centrum Architektury 2012, tłum. Tomasz Swoboda

Dla jednych wybitny myśliciel, papież nowoczesności, dla innych największy szkodnik w dziejach architektury. Bez tej książki trudno zrozumieć współczesne miasto.

Marcin Wilk:

Godziny

Michael Cunningham, Rebis 2011, tłum. Maja Charkiewicz, Beata Gontar

Osadzona w trzech przestrzeniach czasowych opowieść splata się w jedną historię o odwadze, poszukiwaniu sensu i własnej drogi. Oraz radości w tym wszystkim. Coś, gdzieś, jakoś kryje się między scenami. I daje niesamowity napęd do życia.

Pani Dalloway

Virginia Woolf, Znak 2008, tłum. Krystyna Tarnowska

Chwile wolności. Dziennik 1915–1941

Wydawnictwo Literackie 2007, tłum. Magda Heydel

Jeden czerwcowy dzień w Londynie przed laty i tyle uniwersalnych namiętności. To także manifest odwagi i indywidualności patrzenia powoli, a zarazem z pasją; indywidualnie, a zarazem z pamięcią, że jesteśmy z innymi. A czasem boleśnie obok nich. To wszystko najmocniej dochodzi do głosu w „Dziennikach" Virginii Woolf. Polskie wydanie opublikowane kilka lat temu przez Wydawnictwo Literackie daje wyobrażenie o tym, jak przeszywająca może być opowieść osoby samotnej, która usiłuje się odnaleźć między innymi. I między słowami. To opowieść mocno przygnębiająca. A jednak, o paradoksie, dająca mnóstwo siły. Jak nic innego.

Adam Szymczyk:

The Kite

Anate Studio, bezpłatna gra (PC), do pobrania na:

www.desura.com

Jak to jest być kobietą na skraju załamania nerwowego,

bitą i poniżaną? Gra „The Kite" przybliża problem przemocy w rodzinie. Kiedy Oleh przychodzi do domu, upija się i daje upust frustracjom, znęcając się psychicznie i fizycznie nad żoną Mashą. Nie obchodzi go nawet własny syn, który podczas jednej z awantur ucieka z domu. Ten swoisty cyfrowy manifest społecznej krytyki ubrany jest w prostą, rysowaną odręcznie oprawę graficzną, razem z muzyką Ludwiga van Beethovena. Tytuł daje do myślenia, a zadania w stylu: „Daj głodnemu dziecku coś do jedzenia, kiedy lodówka jest pusta", „Wydostań się z zabarykadowanej przez męża kuchni" przypominają o strategiach przeżycia ludzi w trudnych sytuacjach życiowych.

Katarzyna Mill:

Życie przed sobą

Émile Ajar (Romain Gary), wyd. Cyklady 2005, tłum. Braunstein Maria, Daniłowicz Agnieszka

Opowieść małego Mohammeda, zwanego Momo, wychowywanego w Paryżu przez polską Żydówkę, która przeszła Auschwitz, emerytowaną prostytutkę, wzrusza i daje do myślenia. Mało znana, a szkoda.

Dzieci Północy

Salman Rushdie, Rebis 2006, tłum. Anna Kołyszko

Wielka saga Salmana Rushdie'ego. Mniej znana niż „Szatańskie wersety", ale przez wielu krytyków uważana za lepszą. Realizm magiczny prima sorte, a przy okazji krótka historia Indii.

Bóg rzeczy małych

Arundhati Roy, wyd. Zysk i S-ka 2010

Dzieje się na południu Indii, czuć ich gorąco i lepkość coca-coli. O tragediach, rzeczach ważnych i mniej ważnych.

Harun i morze opowieści

Salman Rushdie, Rebis 2010

Dla dzieci – opowieść o wielkim gawędziarzu i ponurybach w mieście alifbej. Dla rodziców zabawa w odnajdywanie skojarzeń, dla dzieci fantastyczna baśń.

Kocia kołyska

Kurt Vonnegut, wiele wydań, ostatnio Albatros 2012

Na pewno wszyscy to znają, ale zawsze warto przypomnieć Księgę Bokonona jako alternatywę dla tych, którzy potrzebują w coś wierzyć.