Artysta nieprzewidywalny

Warszawska publiczność przyjęła go w marcu 2007 roku entuzjastycznie. Bilety rozeszły się błyskawicznie, chętnych było wielokrotnie więcej niż miejsc w sali Filharmonii Narodowej. Zapewne Ivo Pogorelić o tym wiedział, a przecież przyjazd kosztował go tyle nerwów, że chętnie – jak to czynił kilkakrotnie w przeszłości – odwołałby swój recital. Nie chciał oficjalnych powitań ani tym bardziej obecności kamer telewizyjnych. Zaplanowaną próbę przedłużył, by móc ćwiczyć. Poprosił o możliwość wypróbowania kilku fortepianów, by wybrać instrument, który będzie mu najbardziej odpowiadał. Odmówił kontaktów z mediami, zabronił robienia zdjęć zarówno podczas próby, jak i w trakcie występu.

Warszawa jest dla niego miejscem wyjątkowym, ale czy rzeczywiście przyjaznym mimo uwielbienia słuchaczy? Na Konkursie Chopinowskim w 1980 roku reprezentujący wówczas Jugosławię 22-letni Ivo Pogorelić wydawał się głównym kandydatem do nagrody. Tak sądziła również ogromna część publiczności. Był inny od pozostałych uczestników, prowokował i drażnił swoimi interpretacjami, ale nikt nie miał wątpliwości, że pojawił się wielki talent i autentyczna indywidualność. Ivo Pogorelić nie dostał się jednak do finału, na znak protestu zasiadająca w jury Martha Argerich wyjechała wtedy z Warszawy.

Ten krzywdzący werdykt dopomógł mu wszakże w karierze. Kiedy w latach 80. szturmem zdobył największe estrady koncertowe świata, towarzyszyły mu wspomnienia warszawskiej awantury konkursowej. Do dziś wszystkie materiały promocyjne umieszczają informacje o jego chopinowskiej porażce i o tym, że w obronie pianisty stanęła wielka Martha Argerich, która nazwała go wówczas geniuszem.

Żal jednak z pewnością pozostał, a także przekonanie, że wpływ na werdykt jurorów na takich konkursach miała polityka, a nie sztuka. – Konkurs w 1980 roku był całkowicie zależny od wydziału muzycznego Ministerstwa Kultury ZSRR – opowiadał Pogorelić 14 lat później w wywiadzie dla miesięcznika „Diapason”. – Najlepszy dowód, że gdy dowiedziano się, iż zamierzam się zgłosić – na fali sukcesu po konkursie montrealskim, który dopiero co wygrałem – zostałem tam wezwany i zaproponowano mi układ: gdybym tutaj zrezygnował, miałbym wszelkie szanse, a nawet więcej niż szanse, na najbliższym Konkursie im. Czajkowskiego w Moskwie.

Ta wypowiedź doskonale wpisywała się w wizerunek, który Pogorelić konsekwentnie budował na artystycznych kontrowersjach ocierających się o skandal. Ale też dzięki temu zdobył ogromną popularność. Był pierwszym muzykiem klasycznym, który stał się idolem młodzieży, Nigel Kennedy pojawił się później. Starszych szokował ekscentrycznym strojem, a zwłaszcza interpretacjami daleko odbiegającymi od tradycyjnego pojmowania muzyki klasycznej. Jednocześnie powiedział kiedyś w wywiadzie dla niemieckiego „Sterna”: – „New York Times” nazwał mnie gwiazdą pop wśród pianistów klasycznych. Czyż może być coś bardziej obraźliwego? Od początku wyobrażenie o mojej osobowości było fałszywe.

Wymyka się wszelkim klasyfikacjom, łatwiej zatem przywołać fakty z jego biografii. Urodził się w 1958 roku w Belgradzie, ojciec był Chorwatem, matka Serbką. Edukację muzyczną rozpoczął jako siedmiolatek, pięć lat później został wysłany na naukę do Moskwy – do Głównej Szkoły Muzyki i Konserwatorium im. Czajkowskiego. – To był trudny okres – opowiadał potem. – Żyłem tam bez rodziców, mój poziom techniczny był początkowo niższy od innych uczniów, musiałem ich doganiać.

W 1976 roku po zwycięstwie na Konkursie im. Casagrande w Terni rozpoczął karierę. Po świetnie przyjętym występie w nowojorskiej Carnegie Hall w 1981 roku wszystkie sale koncertowe świata stanęły przed nim otworem. Pogorelić stał się gwiazdą, choć nie brakowało krytyków twierdzących, że dysponuje niewielkim repertuarem złożonym z dzieł Bacha, Beethovena, Schumanna, Chopina. On na to odpowiadał:

– Tajemnicą mojej kariery jest to, że gram tylko utwory, które rzeczywiście dobrze umiem. Gdy występuję publicznie, pragnę być przygotowany bez zarzutu.

Występy od dawna łączy z działalnością społeczną. Ustanowił fundację dla młodych muzyków w Chorwacji, zaangażował się w budowę kliniki położniczej w zniszczonym wojną Sarajewie. Powołał festiwal swojego imienia dla młodych talentów w Bad Wörishofen, w Kaliforniip zorganizował własny konkurs pianistyczny.

Trudne lata nastały dla niego, kiedy w 1996 roku umarła jego żona i artystyczny opiekun Alicja Kezeradze, jego dawna profesorka z moskiewskiego konserwatorium. Musiało upłynąć sporo czasu, nim wznowił aktywną działalność koncertową, by odzyskać miejsce w światowej czołówce pianistów. W 2006 roku firma Deutsche Grammophon wydała świetny dwupłytowy album „The genius of Pogorelich” będący wyborem jego dawnych nagrań.

Inny Ivo Pogorelić, mężczyzna i artysta po przejściach, objawił się w Warszawie w ubiegłym roku. Ci, którzy z Konkursu Chopinowskiego w 1980 roku pamiętali eterycznego młodzieńca w białej koszuli i z burzą włosów na głowie, odczuli zdziwienie, gdy na estradę Filharmonii Narodowej wyszedł barczysty mężczyzna we fraku i z głową ogoloną na łyso. Ale Ivo Pogorelić zmienił się przede wszystkim zewnętrznie. Pozostał pianistą niepokornym, chimerycznym i nieprzewidywalnym, choć jako 50-latek powinien osiągnąć stabilizację niezbędną dla wieku dojrzałego.