Zwycięstwo bp. Wojtyły

Polityka konfrontacji z religią i Kościołem, jaką ekipa Gomułki rozpoczęła po pozornej odwilży, obejmowała przeciwdziałanie budowie nowych kościołów i odnawianiu istniejących. Szczególnie dramatyczny przebieg miała walka o kościół w Nowej Hucie.

Pole bitwy

Okazja do upokorzenia Kościoła nadarzyła się już w roku 1950, gdy rozpoczęto budowę największej inwestycji planu 6-letniego – Nowej Huty. Dla 70 000 ludzi pracujących w zakładzie produkującym 1/3 polskiej stali należało zbudować osiedle mieszkaniowe. Ze szpitalami, szkołami, kinami. Bez kościołów i Boga. Wyrwani z całej Małopolski i przeniesieni w nowe otoczenie młodzi ludzie ze wsi łatwo mieli się poddać marksistowskiej obróbce.

Początkowo rezultaty społecznego eksperymentu zaskoczyły władze. Robotnicze osiedla stały się siedliskiem patologii. Według raportów MO 10 proc. kobiet oddawało się prostytucji, codziennością były dewastacje i kradzieże. Katastrofalny był stan higieny. Sytuacja zaczęła się poprawiać w drugiej połowie lat 50., ale pod koniec 1951 r. jeden z miejscowych aparatczyków mówił: „Czy ja mogę przeszkadzać dziewczynie z hotelu, jeśli ona chce przyjmować po kilku mężczyzn dziennie? Niech sobie to robi, skoro tego biologicznie potrzebuje. Nas cieszą każde narodziny, my, socjaliści, nie mamy zakłamanej kościelnej moralności". Krakowski Kościół czekała ciężka przeprawa.

Od 1952 r. w Bieńczycach, wsi położonej najbliżej osiedli robotniczych, istniała namiastka parafii. Do przerobionego na potrzeby kaplicy dworku zaczęły walić tłumy wiernych. Kościół krakowski odzyskiwał inicjatywę. Nie uszło to oczywiście uwagi władz. „Dziennik Polski" w 1957 r. pisał o obstrzale propagandowym, „który z dwóch stron prowadzą dwie ambony w Mogile i Bieńczycach. Kartacze szwedzkie pękające niegdyś nad Jasną Górą mniej chyba czyniły huku". I dalej już czysta frustracja: „Mieszkańcy Nowej Huty w swej masie to przybysze ze wsi. I to tłumaczy cel bojaźni wobec ambony i grzmiących słów potępienia. Urok i wpływ komży i święconego obrazka pozostał niezatarty".

Starania wiernych w czasie odwilży

Wierni zaczęli się domagać budowy kościoła z prawdziwego zdarzenia. Zgoda, w myśl porozumienia pomiędzy państwem a Kościołem z 1956 r., zależała formalnie od wydziału do spraw wyznań przy właściwej radzie narodowej. Instytucja ta nie miała jednak żadnej samodzielności. W sprawach najistotniejszych decydował Urząd do spraw Wyznań podległy bezpośrednio premierowi, a tym samym PZPR. Oczywiście olbrzymią rolę w polityce wobec Kościoła odgrywała SB, której funkcjonariusze byli zresztą często urzędnikami wydziałów ds. wyznań.

Po kilku petycjach płynących z krakowskiej kurii w 1956 r. władze wydały pozwolenie na budowę świątyni u zbiegu ulic Marksa i Majakowskiego. Wierni pod kierunkiem ks. Stanisława Kościelnego z bieńczyckiej parafii zaczęli zbierać pieniądze, załatwiać ekspertyzy, projekty, materiały budowlane. W miejscu budowy postawili krzyż.

Kardynał Stefan Wyszyński zarzucał jednak kurii krakowskiej opieszałość w działaniach wobec Nowej Huty. W 1958 r. administrator apostolski archidiecezji krakowskiej abp Eugeniusz Baziak zyskał Karola Wojtyłę jako biskupa sufragana. Młody hierarcha wiedział, jak postępować z władzą i społeczeństwem przemysłowym poddanym silnej propagandzie. Odprawił pierwszą mszę w Bieńczycach 19 października 1958 r. Potem corocznie prowadził tu pasterki. Obecność kapłana przynosiła wiernym otuchę.

Narastanie sporu

W 1958 r. dochodziły jednak do nowohucian sygnały od życzliwych urzędników, że kościoła nie będzie. Rada Narodowa i Wydział. ds. Wyznań w Krakowie zaczęły mnożyć problemy. Nie podobała się dokumentacja prawna gruntu, rzekome nieprzestrzeganie przepisów BHP, pojawiły się zarzuty o libacje i seks w barakach przy parafii. Leon Król z krakowskiego wydziału zażądał odwołania ks. Kościelnego. Nowym proboszczem został ks. Mieczysław Satora, tajny współpracownik SB od 1947 r., zwerbowany najprawdopodobniej w związku z zabójstwem komendanta MO w Niegowici.

W planach operacyjnych SB parafia w Bieńczycach miała być tylko przystankiem dla Satory. Bezpieka zamierzała sprowokować konflikt swojego współpracownika z lokalnymi władzami. Dzięki temu ksiądz jako obrońca wiary stałby się wiarygodny dla

kurii biskupiej, w której SB zamierzała go umieścić. Satora wiedział o planach wobec siebie i je akceptował. Wybuch niezadowolenia w Nowej Hucie był więc tylko kwestią czasu.

W lutym 1960 r. władze zagarnęły pieniądze komitetu budowy kościoła i zlikwidowały stowarzyszenie. W miejscu przeznaczonym na kościół miała stanąć szkoła, a krzyż miał zniknąć. Od strony formalnej spór nie był jednak zakończony. W kwietniu Satora odrzucił więc żądanie Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych usunięcia krzyża, a 24 kwietnia ogłosił decyzję władz o zakazie budowy, sugerując jednocześnie przekonanie kurii, że kościół jednak powstanie. Ktoś na płocie budowy powiesił plakat wzywający do obrony krzyża.