Pobieranie filmów i muzyki to nie kradzież

Oskar Tułodziecki, polemizując z opinią, że pobieranie utworów z sieci jest legalne uznał, że jest to piractwo, a piractwo to kradzież. W świetle przepisów prawa trudno się z tym zgodzić.

Przede wszystkim pobieranie utworów z sieci p2p nie jest tożsame z ich udostępnianiem. Zachowania te można technicznie rozdzielić i są one inaczej oceniane w świetle prawa autorskiego. Faktycznie większość programów p2p uzależnia możliwość pobierania plików od ich jednoczesnego udostępniania. Można jednak korzystać z takich, które pozwalają na samo pobieranie. Jest to istotne dla kwalifikacji prawnej zachowań korzystających z tych programów. O ile bowiem rozpowszechnianie utworów bez zgody podmiotów uprawnionych narusza ich prawa, o tyle ich pobieranie mieści się co do zasady w granicach dozwolonego użytku prywatnego (z zakresu dozwolonego użytku wyłączone są programy komputerowe, utwory architektoniczne i architektoniczno-urbanistyczne oraz elektroniczne bazy danych w niektórych przypadkach).

Nie jest zatem prawdą, że pobieranie utworów zawsze wiąże się z jednoczesnym rozpowszechnianiem i tym samym jest naruszeniem praw autorskich podmiotów uprawnionych.

Korzystanie z utworu rozpowszechnionego jest podstawowym wymogiem legalności dozwolonego użytku sformułowanym w art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa). W rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy jest to utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie – chodzi o pierwsze publiczne udostępnienie. Z tą chwilą staje się on utworem rozpowszechnionym, a legalność późniejszego rozpowszechniania nie ma znaczenia dla możliwości korzystania z niego w ramach dozwolonego użytku prywatnego.

Utwory rozpowszechnione wprowadzone do sieci p2p z naruszeniem majątkowych praw autorskich mogą być zatem legalnie pobierane. Jak trafnie zauważył autor artykułu, niejednokrotnie filmy udostępniane przez producentów członkom jury nagród filmowych do celów konkursowych trafiają do sieci p2p, a ponieważ nie zostały publicznie rozpowszechnione za zgodą twórcy, nie mogą być przedmiotem dozwolonego użytku; oczywiście jeżeli są pobierane przed premierą. W granicach dozwolonego użytku będzie bowiem się mieściło pobranie przedpremierowej kopii filmu (opatrzonej często napisami “for your consideration” czy “only for academy awards”), pod warunkiem że nastąpi już po jego premierze. Dla legalności działania pobierającego nie ma również znaczenia miejsce, gdzie utwór został publicznie udostępniony. Internauta w Polsce może więc legalnie pobrać kopię filmu zarejestrowanego przez widza kamerą w kinie w Stanach Zjednoczonych, nawet jeżeli w Polsce film ten nie był jeszcze wyświetlany. Filmy przedpremierowe pojawiają się w sieciach p2p coraz rzadziej – większość ich filmowych zasobów to utwory rozpowszechnione w rozumieniu ustawy.

W granicach dozwolonego użytku mieści się korzystanie z utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym (art. 23 ust. 2 ustawy). Nie można zgodzić się z opinią, że umieszczenie tego przepisu w ustawie było “niezamierzonym celem”. Istnienie tej regulacji należy ocenić pozytywnie. O ile faktycznie przepis taki nie występował w ustawach o prawie autorskim z 1926 r. i 1952 r., o tyle taki właśnie zakres dozwolonego użytku wyprowadzany był w drodze interpretacji, o czym pisał już Stefan Ritterman w komentarzu do ustawy z 1926 r. Nie sposób faktycznie rozdzielić korzystania z utworu przez osobę, która utwór pozyskała, od korzystania przez jej bliskich, co uzasadnia taką właśnie regulację. Nieracjonalne i nieegzekwowalne byłoby wymaganie, by korzystający chował utwór przed swoją rodziną. Instytucja dozwolonego użytku osobistego, w tym treść art. 23 ust. 2 ustawy, jest wyrazem realizmu ustawodawcy, który wyodrębnił tę sferę, nie chcąc tworzyć prawa martwego.

Przede wszystkim jednak zakres podmiotowy z ust. 2 nie ma znaczenia dla oceny legalności pobierania utworów z sieci p2p. Artykuł 23 ustawy reguluje dwie sfery dozwolonego użytku prywatnego: uzyskiwania utworów (z jakich utworów można korzystać) oraz rozpowszechniania (komu można je dalej udostępniać). Pierwsza z nich nie zawiera ograniczeń i jest uregulowana jedynie przez wymóg korzystania z utworów rozpowszechnionych. Można zatem utrwalić wykład, zarejestrować nadanie radiowe, zwielokrotnić płytę, skserować książkę czy pobrać film z sieci p2p niezależnie od tego, kto lub co jest źródłem utworu.

Druga sfera – krąg osób pozostających w związku osobistym – wskazuje na to, komu utwór można udostępnić w granicach dozwolonego użytku. Samo pobranie, a więc zwielokrotnienie filmu, mieści się w pierwszej z nich, a zakres podmiotowy z art. 23 ust. 2 nie ma dla pobierania żadnego znaczenia.

Nie można zatem się zgodzić z opinią, że pobranie filmu jako uzyskanie utworu od innego członka anonimowej społeczności nie mieści się w granicach dozwolonego użytku.

Dyskusyjne jest, czy art. 35 ustawy, na który wskazuje autor, może stanowić podstawę do przyjęcia, że pobieranie utworów z sieci p2p jest nielegalne. Zgodnie z treścią tego przepisu dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Artykuł 35 operuje klauzulami generalnymi i niejako z definicji rodzi wątpliwości interpretacyjne. Co do znaczenia obu klauzul nie ma zgodności w doktrynie prawa autorskiego. Nie ma nawet zgodności co do tego, czy dotyczą one wyłącznie interesów majątkowych autora czy także interesów osobistych. Jednakże doktryna zgodnie przyjmuje, że interpretacja tego przepisu nie może stać w sprzeczności z art. 23 ustawy i zawężać instytucji dozwolonego użytku.

Sporna jednak pozostaje kwestia sposobu stosowania art. 35 ustawy. Czy klauzule w nim zawarte należy odnosić do sposobów zwielokrotniania utworów ujętych generalnie czy do pojedynczych zachowań korzystających? W moim przekonaniu korygowanie klauzulami z art. 35 granic dozwolonego użytku nie może dotyczyć zjawisk ujętych generalnie. Kiedy spojrzymy globalnie na sieci p2p, to niewątpliwie okaże się, że naruszają one normalne korzystanie z utworów i godzą w słuszne interesy twórców. Gdyby w ten sposób stosować ten przepis do wszystkich sposobów zwielokrotniania utworów na użytek prywatny, doszlibyśmy do wniosku, że zwielokrotnianie utworów w ogóle nie mieści się w granicach dozwolonego użytku. Nielegalne byłoby zatem kopiowanie materiałów drukowanych czy płyt – takie zwielokrotnianie ujęte ogólnie narusza normalne korzystanie z utworu i godzi w słuszne interesy twórcy. Podczas gdy ustawodawca w przepisach dotyczących opłat remuneracyjnych (art. 20 i 201) wyraźnie potwierdził, że kopiowanie płyt czy kserowanie książek mieści się w granicach dozwolonego użytku.