Czy odszkodowanie za naruszenie praw autora do utworu jest zbyt rygorystyczne?

Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich, wystąpiła do ministra kultury o przeanalizowanie i ewentualnie zmianę prawa autorskiego, które pozwala twórcy (właścicielowi majątkowych praw autorskich) żądać wielokrotności wynagrodzenia w razie naruszenia jego praw.

Czy to nie sankcja

Chodzi o art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b, który stanowi, że osoba, której autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od naruszającego (obok zaniechania naruszenia, usunięcia jego skutków) także naprawienia szkody przez zapłatę dwukrotności, a w razie zawinionego naruszenia – trzykrotności wynagrodzenia należnego za zgodę na korzystanie z takiego utworu.

Tej reguły dotychczas w zasadzie nie kwestionowano, przeciwnie, żądania podwójnej czy potrójnej wysokości wynagrodzenia pojawiają się w znacznej części procesów o naruszenie praw autorskich. W lutym tego roku np. warszawski Sąd Okręgowy wydał wyrok (zaoczny), który zakazał firmie Makroconcert rozpowszechniania widowiska „Notre Dame Histoire", inspirowanego francuskim oryginałem, i nakazał wypłacenie 2,6 mln zł odszkodowania – właśnie w potrójnej wysokości.

Zastrzeżenia rzecznika budzi zasada, że naprawienie szkody przekształca się w swoistą karę cywilną

, co zresztą potwierdza praktyka sądów, również Sądu Najwyższego. Budzi ona wątpliwości zarówno na tle polskiej konstytucji i prawa cywilnego, jak i unijnej dyrektywy (2004/ 48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej). Akt ten wskazuje, że odszkodowanie powinno odpowiadać rzeczywistemu uszczerbkowi właściciela praw autorskich.

Co się tyczy polskiego prawa, to zasadą prawa cywilnego jest, że naprawienie szkody ma zapewnić kompensatę uszczerbku i nie dopuszcza do nieuzasadnionego wzbogacenia poszkodowanego.

Praktycy sceptyczni

Co o zastrzeżeniach rzecznika sądzą prawnicy zajmujący się prawami autorskimi?

– Przyjęcie zasady, że za naruszenie praw autorskich konieczna jest wyłącznie zapłata wynagrodzenia, bez jego wielokrotności, sprowadza się do tego, że jeśli złapią sprawcę na naruszeniu, musi zapłacić tylko to, co zapłaciłby, gdyby we właściwym czasie wystąpił o licencję – wskazuje adwokat Maciej Ślusarek. – Takie rozwiązanie stanowiłoby jedynie zachętę do niekupowania licencji. Zatem prócz możliwości żądania odszkodowania, tj. pokrycia utraconych korzyści, wydaje się konieczne utrzymanie funkcji represyjnych tych przepisów – wyjaśnia.

Podobnego zdania jest radca prawny Michał Błeszyński, który zwraca uwagę, że wątpliwości rzecznika są wynikiem błędnej redakcji art. 79 prawa autorskiego, sygnalizowanej już podczas prac parlamentarnych.

– Błędne jest bezpośrednie łączenie możliwości domagania się dwu- lub trzykrotności „stosownego wynagrodzenia" z kompensatą szkody. Powinno być to alternatywne roszczenie, obok odszkodowania. Regulacja dopuszczająca wielokrotne wynagrodzenie jest uzasadniona specyfiką naruszeń, a jej brak sprawiłby, że naruszający prawo autorskie nie będzie ponosił żadnego ryzyka, co mogłoby wręcz lawinowo zwiększyć liczbę tych naruszeń – tłumaczy.

Mec. Dominik Skoczek, dyrektor Departamentu Własności Intelektualnej i Mediów w Ministerstwie Kultury, powiedział „Rz", że resort także nie podziela obaw rzecznika. Oficjalne stanowisko będzie w przyszłym tygodniu.