Bajka o oznaczeniu zwanym notą copyrightową

W polskim prawie autorskim nota copyrightowa nie ma większego znaczenia. Jak można domniemywać, jej popularność wynika przede wszystkim z tego, że jest kojarzona ze Stanami Zjednoczonymi. Znana jest bezwarunkowa miłość Polaków do tego kraju. Ponadto, choć to bardziej rzecz gustu, © wygląda dość efektownie, nowocześnie i tajemniczo. W przekonaniu zwolenników noty jest ona magicznym zaklęciem, którego użycie zapewnia spokojną eksploatację utworu. Proporcjonalnie do wzrostu popularności znaku © rośnie jednak liczba półprawd i oczywistych nieprawd na temat jego rzeczywistego znaczenia.

[srodtytul]Marginalne znaczenie[/srodtytul]

Oględnie można stwierdzić, że znaczenie literki “c” w obwódce na gruncie polskiego prawa autorskiego jest marginalne. Naniesienie noty copyrightowej na produkt nie powoduje samo z siebie, że staje się on automatycznie chronionym utworem. Jednym z podstawowych dogmatów prawa autorskiego, wynikającym i z rodzimej [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=181883]ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: DzU z 2006 r., nr 90, poz. 631, dalej: pr. aut.)[/link] i z regulacji międzynarodowych jest niezależność istnienia ochrony prawnoautorskiej od spełnienia jakichkolwiek przesłanek formalnych. O tym, czy dane dzieło zasługuje na ochronę, świadczą wyłącznie jego walory.

Zawrotna kariera noty copyrightowej wzięła swój początek z art. III konwencji powszechnej ([link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=93272]powszechna konwencja o prawie autorskim zrewidowana w Paryżu 24 lipca 1971 r., DzU z 1978 r., nr 8, poz. 28[/link]). Istotą tego przepisu było stworzenie syntetycznego substytutu wszelkich formalności wymaganych w niektórych państwach dla objęcia produktu ochroną prawnoautorską. Jego znaczenie znacznie osłabło w wyniku przystąpienia USA do konwencji berneńskiej ([link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=80271]akt paryski konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, sporządzony w Paryżu 24 lipca 1971 r., DzU z 1990 r., nr 82, poz. 474[/link]) w marcu 1989 r. Postanawia ona wyraźnie, że korzystanie z praw autorskich i ich wykonywanie nie wymaga spełnienia żadnych formalności (art. 5 ust. 2 zd. 1 konwencji berneńskiej). Z zestawienia tych dwóch ogólnoświatowych konwencji wynika, że nota copyrightowa w praktyce nie ma znaczenia, ponieważ potężna lista państw członkowskich konwencji berneńskiej (na obecną chwilę: 164) konsumuje znacznie mniejszą grupę państw konwencji powszechnej (65).

[srodtytul]Nad Potomakiem[/srodtytul]

Mimo że dla objęcia ochroną prawnoautorską nota copyrightowa nie ma prawnej doniosłości, warto pamiętać, że w wyjątkowych okolicznościach, na obszarze Stanów Zjednoczonych, może odegrać pewną rolę. Jeszcze do momentu przystąpienia Stanów Zjednoczonych do konwencji berneńskiej nota była niezbędnym warunkiem objęcia ochroną na obszarze tego państwa. Obecnie już nie warunkuje, lecz jedynie ułatwia dochodzenie szkody w procesie sądowym. Jej zamieszczenie w przepisanej formie i w widocznym miejscu obezwładnia ewentualny zarzut niezawinionego naruszenia praw autorskich przez pozwanego. To z kolei uniemożliwia domaganie się przez naruszyciela zmniejszenia wysokości odszkodowania. Z procesowego punktu widzenia zamieszczenie noty może być zatem szczególnie opłacalne w przypadku stron internetowych, czyli środowiska wybitnie podatnego na wszelkiego rodzaju naruszenia praw.

Warto dodać, że jedyną poprawną formą noty copyrightowej – zamieszczonej obowiązkowo w widocznym miejscu – jest dokładne zastosowanie się do wymogów konwencyjnych. W tym zakresie niezbędne jest złożenie noty z literki “c” w obwódce, oznaczenie podmiotu majątkowych praw autorskich oraz roku pierwszego opublikowania dzieła. W celu wzmocnienia swojej pozycji przed sądami amerykańskimi zalecane jest dodanie formuły “Copyright by”, tj. “© Copyright by XX, 200X”. W ten sposób uzyskamy notę w jej najbardziej efektywnej wersji. Jest logiczne, że brzmienie noty zmieni się wraz z przeniesieniem majątkowych praw autorskich. W przypadku utworów zależnych (np. tłumaczeń) powinny być podane dwie noty copyrightowe: jedna określająca podmiot dysponujący majątkowymi prawami autorskimi wobec utworu pierwotnego oraz druga – wobec stworzonego opracowania.

[srodtytul]Między Wisłą a Bugiem[/srodtytul]

Powracając jednak na grunt prawa polskiego, powstaje pytanie, czy zamieszczenie noty copyrightowej może mieć znaczenie na płaszczyźnie procesowej? Nierzadko wskazuje się na psychologiczne znaczenie znaku © dla prowadzonego sporu. Jednak w obliczu inflacyjnego wręcz nadużywania tego oznaczenia trudno przywiązywać większą wagę do tego argumentu.

Art. 8 ust. 2 pr. aut. ustanawia domniemanie autorstwa, zgodnie z którym “twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu”. Jest to domniemanie o istotnym znaczeniu, gdyż pozwala obciążyć drugą stronę sporu ciężarem przeprowadzenia dowodu wykazania autorstwa (w tym wypadku – zaprzeczenia domniemania autorstwa). W literaturze przedmiotu wskazuje się na to, iż nota copyrightowa może być jednym ze sposobów uwidocznienia autorstwa upoważniającym do powołania się na domniemanie autorstwa. Mając jednak na uwadze prawne znaczenie noty copyrightowej, zrekonstruowane na podstawie umów międzynarodowych, stanowisko takie jest chybione. Bezpośrednim celem noty jest identyfikacja nie tyle podmiotu prawa autorskiego, ile posiadacza majątkowych praw autorskich do utworu. Te dwie funkcje mogą się rozejść, choćby w wyniku przeniesienia majątkowych praw autorskich. Ewentualny (i powszechny) brak świadomości w zakresie jurydycznego znaczenia noty copyrightowej jest tutaj bez znaczenia. Trudno byłoby przekonująco uzasadnić obowiązek zakładania u odbiorców błędnej interpretacji znaku o ustalonym znaczeniu.

[srodtytul]All rights reserved[/srodtytul]