Prawo własności intelektualnej: Prawa autorskie a wydanie książki

Podstawowe znaczenie ma oczywiście zawarcie umowy z autorem książki lub innym podmiotem, któremu przysługują prawa autorskie do książki.

Co w umowie licencyjnej

Z najprostszą sytuacją mamy do czynienia, gdy prawa autorskie do książki przysługują autorowi książki. Umowa z autorem książki może mieć rozmaity charakter, w zależności od potrzeb wydawcy i autora. Najczęstszą formą umowy jest licencja. Autorzy, w szczególności ci którzy zaliczają się do poczytnych, rzadko chcą trwale rozstawać się z przysługującymi im prawami.

Preferują tym samym formę umowy licencyjnej, która pozwala im na czasowe i terytorialne ograniczenie udzielonego wydawcy prawa. W umowie licencyjnej strony mogą również określić, że prawa wydawcy ograniczają się do jednorazowego lub wielorazowego wydania książki lub do wydania jej w nakładzie o określonej liczbie egzemplarzy, w miękkiej lub twardej oprawce, z ilustracjami czy też bez nich.

W umowach licencyjnych strony mogą przewidzieć też prawo wydawcy do udzielania sublicencji podmiotom trzecim, w zakresie i w czasie obowiązywania udzielonej licencji. Jeżeli prawo to nie zostało wprost przewidziane w umowie, wydawca nie może upoważnić innych osób do korzystania z utworu.

Licencja może mieć charakter niewyłączny, co oznacza, że twórca zachowa możliwość upoważnienia innych wydawnictw do wydania książki. Taka licencja nie wymaga formy pisemnej, jednak forma ustna nie jest powszechną praktyką, ze względu na wiążące się z nią problemy dowodowe.

W przypadku udzielenia wydawcy licencji wyłącznej prawo autora do udzielania innym wydawcom prawa do publikacji książki zostaje wyłączone. Licencja wyłączna wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Przeniesienie uprawnień

Z punktu widzenia wydawcy korzystniejszą od licencji jest umowa przenosząca majątkowe prawa autorskie do książki, przyznająca wydawcy wyłączne i nieograniczone w czasie prawo korzystania z dzieła. Zawarcie takiej umowy oznacza, że twórcy książki przestają przysługiwać autorskie prawa majątkowe do dzieła w zakresie stosownych pól eksploatacji. Na przeniesienie pełni majątkowych praw autorskich twórcy książek zgadzają się jednak niechętnie.

Umowa dotycząca praw autorskich do książki bezwzględnie powinna zawierać wyliczenie pól eksploatacji nią objętych. Częstym błędem jest zapis, zgodnie z którym umowa obejmuje „pełnię praw autorskich".

Zapis ten jest niewystarczający i może skutkować nieważnością umowy. W umowach z twórcami książek należy zatem wprost wskazywać prawa, które wydawca nabywa, takie jak prawo zwielokrotniania książki konkretnymi metodami, w szczególności metodą drukarską, prawo wprowadzenia do obrotu egzemplarzy książki czy też prawo wydania książki w postaci zapisu elektronicznego.

Umowa powinna też regulować, komu przysługiwać będzie prawo do korzystania z praw zależnych, dla przykładu prawo do decydowania o filmowej adaptacji książki, jej tłumaczeniu i wydaniu dalszej części dzieła dopisanej przez innego autora. Należy pamiętać, że brak odniesienia się w umowie do tej kwestii oznacza, że powyższe prawa pozostaną przy twórcy książki.

Warto zauważyć, że bez względu na zapisy umowne, do twórcy zawsze będą należeć autorskie prawa osobiste, które ze swej natury są niezbywalne, takie jak prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub do udostępniania go anonimowo, czy też prawo nienaruszalności treści i formy książki. Próby przeniesienia tych praw na wydawnictwo będą więc bezskuteczne.

Oczywistym zapisem umownym jest postanowienie dotyczące wynagrodzenia dla autora za przeniesienie praw lub udzielenie licencji. Honorarium autorskie może być w szczególności określone jako jednorazowe wynagrodzenie, albo jako procentowa wartość ceny detalicznej sprzedanych egzemplarzy książki. Może też stanowić połączenie obu tych elementów.

Autor pracuje w wydawnictwie

Szczególny przypadek stanowi sytuacja, w której autor książki jest jednocześnie pracownikiem wydawnictwa. Wówczas zakres nabycia przez wydawnictwo praw do książki stworzonej przez autora w wykonywaniu jego obowiązków ze stosunku pracy określi umowa o pracę. Jeżeli strony nie postanowią inaczej, wydawnictwo nabędzie prawa autorskie do książki z chwilą jej przyjęcia, zaś zakres nabycia wynikać będzie z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Inny podmiot

W przypadku, gdy wydawnictwo chce nabyć prawa autorskie do książki, do której prawa przysługują podmiotowi innemu niż autor (na przykład wydawnictwu, na które autor przeniósł już wcześniej prawa autorskie) pamiętać należy, że zbywca praw autorskich nie może przenieść więcej praw, niż sam uzyskał od twórcy. Przed zawarciem umowy należy zatem zbadać zakres praw przysługujących zbywcy praw autorskich.

Aleksandra Kuc-Makulska radca prawny w kancelarii Hogan Lovells

Aleksandra Kuc-Makulska radca prawny w kancelarii Hogan Lovells

Warto zauważyć, że książce często towarzyszą ilustracje i fotografie, które stanowić mogą odrębne chronione prawem autorskim utwory.

Dla legalnego wykorzystania ich w wydaniu książki konieczne jest zawarcie odpowiednich umów z ich twórcami, którymi najczęściej są inne osoby niż autor książki. Wykorzystanie na okładce czy wewnątrz książki wizerunku człowieka wymaga dodatkowo zgody osoby, której wizerunek ma być wykorzystany.

Chociaż uzyskanie zgody nie wymaga teoretycznie żadnej szczególnej formy, dla uniknięcia wątpliwości co do zakresu udzielonej zgody wskazane jest uzyskanie jej w formie pisemnej.

Zapisy umów z autorami, poza zapisami dotyczącymi praw autorskich, mogą zawierać szereg innych postanowień regulujących obowiązki stron, które mogą mieć rozmaity charakter, w zależności od oczekiwań stron i charakteru wydawanego dzieła.

Dr Małgorzata Bralska-Tymińska koordynator wydawniczy

Dr Małgorzata Bralska-Tymińska koordynator wydawniczy