Efekty będą po 2013 roku

"Rz": W okresie 2007-2013 polskie szkolnictwo wyższe wchłonęło i to szybko ogromne pieniądze z Unii Europejskiej. Mówi się, że poszły one głównie na mury?

Te pieniądze trafiły nie tylko do uczelni. Z programu „Innowacyjna gospodarka"  korzystały również instytuty badawcze i naukowe. Wcześniej, najważniejszą przyczyną słabości polskiej nauki był brak nowoczesnej infrastruktury badawczej. Dzięki funduszom strukturalnym udało nam się w szybkim tempie wyposażyć jednostki naukowe w nowoczesną aparaturę i laboratoria. Nawet w tych inwestycjach, które służyły budowie nowych obiektów dydaktycznych, zainstalowano nowoczesne urządzenia badawcze, aby korzystali z nich naukowcy i studenci. I teraz mamy ultranowoczesną infrastrukturę badawczą i sale dydaktyczne z pełnym oprzyrządowaniem cyfrowym. Bez tego nie można byłoby prowadzić ani wysokiej jakości badań naukowych, ani uczyć studentów, z wykorzystaniem najnowocześniejszych technologii. W ten sposób dobrze zrealizowaliśmy zadanie, które postawiono przed nami na początku okresu 2007-2013.

Pojawiają się jednak głosy, że trudno będzie nową infrastrukturę utrzymać?

Każda jednostka naukowa, która otrzymywała środki z funduszy strukturalnych zobowiązywała się jednocześnie do utrzymania nowych obiektów ze środków własnych. Był to jednoznaczny wymóg Komisji Europejskiej. Zakładając, że w większości z nich są laboratoria, to należy sądzić, że na tych nowych urządzeniach będą prowadzone wysokiej jakości badania, finansowane z grantów. A fundusze z uzyskanych grantów pozwolą na utrzymanie tych urządzeń. Oczywiście wszystkie jednostki przed oddaniem tych laboratoriów do użytku muszą odpowiednio wcześnie, nie tylko zaplanować, ale też uzyskać granty na ciekawe, oryginalne, a nawet przełomowe badania, które będą tam realizowane. W ten sposób otrzymają dodatkowe pieniądze na utrzymanie infrastruktury.

W ostatnim rankingu Komisji Europejskiej Polska spadła do grupy krajów najmniej innowacyjnych. Jak to pani tłumaczy?

Mówimy o starych danych. Ten ranking opiera się na tych z 2010 r. Ostatnio opublikowane dane zarówno przez GUS jak i EUROSTAT wskazują, że mamy jedno z najwyższych miejsc w Europie pod względem tempa wzrostu nakładów na B+R, zarówno ze środków publicznych, jak i prywatnych. Poza tym koniec 2011 r. to czas, gdy wchodziła w życie reforma nauki, reforma szkolnictwa wyższego, projakościowe finansowanie oraz konkursy pozwalające na finansowanie najlepszych projektów. Nowa polityka państwa polegająca na stymulowaniu współpracy ośrodków naukowych z biznesem będzie przynosić największe efekty dopiero po 2013 r.

Prof. Kurzydłowski szef Narodowego Centrum Badań i Rozwoju wskazuje, że w ogonie rankingów innowacyjności trzymają nas właśnie niskie nakłady firm na badania?

To się właśnie zaczyna zmieniać. Od niepamiętnych czasów mieliśmy w Polsce zaburzoną strukturę finansowania badań naukowych. O ile w rozwiniętych krajach Unii Europejskiej na finansowanie nauki przeznaczano 1/3 nakładów budżetowych i 2/3 inwestycji prywatnych, to w naszym kraju proporcje były dokładnie odwrotne. Tak było jeszcze dwa, trzy lata temu. Dziś, mimo że na naukę nakłady z „państwowych pieniędzy" ciągle rosną  (w 2011 r. było to 5,6 mld zł, w 2012 r. – 6,7 mld), to procentowo jest to już tylko połowa środków przeznaczonych na B+R. Reszta pochodzi z sektora prywatnego. Wciąż czeka nas jednak długa droga, aby jeszcze bardziej zaktywizować sektor prywatny, choć zmierzamy już we właściwym kierunku.

Dlaczego przedsiębiorcy nie palą się do inwestowania w innowacje?

Łatwiej jest kupować technologie za granicą. To dużo szybsze i prostsze rozwiązanie. Do tego może być i taniej, bo przy zakupie technologii za granicą obowiązują ulgi podatkowe. Jednak z punktu widzenia podaży rozwiązań technologicznych wytwarzanych w Polsce ta sytuacja powoli się zmienia. Wystarczy porównać dynamikę wzrostu zgłoszeń patentowych pochodzących z polskich  instytucji naukowych, np. Politechniki Wrocławskiej, AGH, nawet Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z drugiej strony przedsiębiorcy zaczynają dostrzegać, że nie mogą już skutecznie konkurować z innymi produktami i usługami poprzez niskie koszty pracy, bo tańsza siła robocza jest w Chinach czy Indiach. Dlatego, aby zapewnić sobie wyższą sprzedawalność produktów czy usług muszą stosować taką technologię, która będzie konkurencyjna wobec technologii już w świecie stosowanej. Z tych powodów sektor prywatny, który na dobre zaczął się angażować w działalność B+R dopiero od 2012 r. musi nadganiać świat.

Skończył się więc etap imitowania cudzych pomysłów i polscy przedsiębiorcy wraz z naukowcami muszą zdobyć się na własne innowacje?

Etap ten na pewno się w Polsce kończy. Jesteśmy już na takim poziomie rozwoju gospodarczego, że polskie firmy nie mają wyjścia. Muszą zdobyć się na produkty innowacyjne umożliwiające konkurowanie z technologiami zagranicznymi, tak jak to robi Polfa, Solaris, Comarch, CD Project itd.  Zresztą wykorzystywanie potencjału kreatywnego i innowacyjnego polskich pracowników widać także po zakładanych tutaj oddziałach B+R wielkich światowych firm, takich jak Samsung czy Sony.

Günter Verheugen, były unijny komisarz ds. przemysłu i przedsiębiorczości definiował innowacyjność jako umiejętność zamiany wiedzy na pieniądze. W Polsce tak myślimy?

Wcześniej uprawianie nauki polegało na tym aby przekształcać pieniądze w wiedzę, ale od chwili wejścia Polski do UE nadszedł czas, aby wiedzę zamieniać na pieniądze. Moim zdaniem na uczelniach technicznych i w uniwersytetach na kierunkach eksperymentalnych jest to już coraz lepiej rozumiane.

W okresie 2014-2020 w głównym krajowym programie operacyjnym kierowanym do firm jakim będzie „Inteligentny rozwój" resort rozwoju zakłada mocną współpracę nauki z biznesem. Mówi się wręcz o delikatnym  przymuszeniu biznesu do innowacji?

To „delikatne przymuszanie" wprowadziliśmy już do ustawy o zasadach finansowania nauki. Wynika z niej, że pula środków na badania stosowane wzrasta w zależności od wzrostu zaangażowania finansowego z sektora prywatnego. Ale przedsiębiorcy powinni dostrzec też korzyści z nowej zasady, że obecnie to nie naukowcy definiują temat badawczy, ale decyduje o nim sektor prywatny wskazując problem technologiczny, który należy rozwiązać, aby wprowadzić innowacyjny produkt do sprzedaży. NCBiR ma już duże doświadczenie w tym zakresie realizując takie programy jak „Blue gas", „Innomed", czy „Strategmed". NCBiR, zgodnie z raportem Banku Światowego posiada nie tylko doświadczenie, ale też unikalne kompetencje w tym zakresie, korzystając z szerokiej bazy danych o ekspertach z Polski i z zagranicy. Najtrudniejsze bowiem w nowym programie operacyjnym „Inteligentny Rozwój" będzie określenie czy problem wskazany przez przedsiębiorcę mieści się w definicji innowacyjnego rozwiązania, czy jest to tylko nowy rodzaj produkcji lub usług proponowany przez przedsiębiorcę. W tym pierwszym przypadku, tylko NCBiR jest w stanie to właściwie ocenić. Natomiast za rozwój przedsiębiorczości i jej umiędzynarodowienie powinna odpowiadać PARP.

Póki co przedsiębiorcy słabo widzą współpracę z naukowcami, bo uznają, że wyniki ich prac są mało przydatne, a do tego zbyt długotrwałe, tymczasem przemysł potrzebuje innowacji tu i teraz,  bo musi zarabiać, a nie czekać?