Kim byli żeglarze spod Antikythiry?

Mechanizm z Antikythiry to jedno z najbardziej tajemniczych znalezisk archeologicznych wszech czasów. Starożytny mechaniczny „komputer" służył prawdopodobnie do obliczeń astronomicznych. Jest tak skomplikowany, że początkowo myślano, że jest to średniowieczny zegar, który zawieruszył się w okolicy wraku. Sam okręt zatonął prawdopodobnie ok. 65 roku p.n.e. Przyrząd jest wyjątkowy – naukowcy nie podejrzewali wcześniej, że ludzie żyjący w II lub III wieku p.n.e. mieli wiedzę i środki techniczne, aby wytworzyć taki mechanizm.

Kto go wykonał? Jak się znalazł na pokładzie statku handlowego? Być może na te pytania odpowiedzą badania DNA – bo nurkowie znaleźli szczątki ludzkie w na tyle dobrym stanie, że możliwe stanie się analiza genetyczna. Dzięki niej można będzie ustalić pochodzenie żeglarzy, a nawet kolor ich oczu i włosów.

Wrak spoczywający u wybrzeży wyspy Antikythira (Andikitira) między Peloponezem i Kretą odkryli w 1900 roku poławiacze gąbek. Nurek Elias Stadiatis w czasie przerwy w rejsie zszedł na 45 metrów. Gdy się wynurzył, opisał sceny jak z horroru – porozrzucane ludzkie głowy i kończyny, ciała koni zaklinowane w skałach. Początkowo opowieść potraktowano jako efekt narkozy azotowej, jednak gdy na dno zszedł kapitan, sprawa się wyjaśniła – były to fragmenty rzeźb z brązu i marmuru, które statek przewoził.

Na wraku rozpoczęto regularne prace archeologiczne. W 1902 roku w jednej z brył podniesionych z dna na ok. 60 metrach odkryto koła zębate. W sumie zidentyfikowano ok. 80 fragmentów z 40 elementami. Okazało się, że to część zaskakująco skomplikowanego mechanizmu.

Mieścił się on w drewnianej ramie o wymiarach 34 na 18 na 9 cm. Krył koła zębate, przekładnie i tarcze z brązu. Dopiero w 1974 roku, po 20 latach badań, udało się odkryć, że służył do obliczeń astronomicznych. W 2008 wykonano tomografię komputerową maszyny, dzięki czemu odczytano dodatkowe inskrypcje na ściankach i tarczach. Urządzenie mogło informować o cyklach Księżyca i zaćmieniach, a nawet służyć jako kalendarz świąt! Nic podobnie skomplikowanego ludzie nie wyprodukowali aż do czasu XVIII-wiecznych zegarów.

A teraz – 31 sierpnia – nurkowie Gemma Smith i Nikolas Giannoulakis wraz z archeologami Brendanem Foleyem z Woods Hole Oceanographic Institution i Theotokisem Theodoulousem z greckiego Ministerstwa Kultury i Sportu odkryli na wraku szczątki ludzkie – prawdopodobnie młodego mężczyzny.

– Wbrew przeciwnościom losu te kości przetrwały 2 tys. lat na dnie morza. I są w całkiem niezłym stanie – mówi magazynowi „Nature" dr Hannes Schroeder z kopenhaskiego Muzeum Historii Naturalnej, którego zadaniem będzie wydobycie DNA i wykonanie analiz.

Największym zaskoczeniem dla naukowca było to, że wśród fragmentów kości znalazła się tzw. część skalista (piramida) kości skroniowej czaszki. Jest wyjątkowo gęsta i to tu najlepiej przechowuje się DNA. – Jeżeli gdzieś możemy je znaleźć, to właśnie tu – przyznaje dr Schoeder.

Samo ustalenie, czy z kości da się wyizolować materiał genetyczny, zajmie kilka dni – gdy tylko Grecja pozwoli na przesłanie próbek do analizy. Szczegółowe badania, w tym sekwencjonowanie, potrwają nawet kilka miesięcy.

– Jesteśmy zachwyceni, bo nie spodziewaliśmy się takiego znaleziska – przyznaje Brendan Foley.