Egzamin zawodowy na adwokata i radcę 2017: kazusy z prawa karnego

Kazus 1

Sąd skazał oskarżonego za czyn z art. 280 § 1 Kodeksu karnego na karę 3 lat pozbawienia wolności i za czyn z art. 190 § 1 k.k. na karę roku pozbawienia wolności. Oskarżony przyznał się do dokonania rozboju zaś zaprzeczył wypowiadaniu gróźb, które dotyczyły innego pokrzywdzonego. Obrońca nie kwestionował zawinienia oskarżonego w części odnoszącej się do rozboju, natomiast podważał wiarygodność pokrzywdzonego z drugiego zarzutu. Podniósł, w przemówieniu końcowym, że między nim a oskarżonym doszło wcześniej do zatargu na tle finansowym i konflikt ten zakończył się niekorzystnie dla pokrzywdzonego, a zatem miał on powód do składania zeznań niesłusznie obciążających oskarżonego.

Zadanie: Jaki powinien być zakres zaskarżenia, zarzuty i wnioski?

Odpowiedź: W opisanym przypadku oskarżony został skazany za dwa czyny, z tym że obrońca kwestionuje sprawstwo oskarżonego w zakresie czynu z art. 190 § 1 k.k. Należy zatem prawidłowo określić zakres zaskarżenia. Obrońca powinien więc zaskarżyć wyrok w odniesieniu do czynu z art. 190 § 1 k.k. w całości (obrońca kwestionuje winę w zakresie tego czynu). Istotą uchybienia sądu w tym wypadku są błędne ustalenia sądu, że oskarżony wypowiadał groźby karalne wobec pokrzywdzonego. Źródło tego błędu tkwi w dowolnej i tym samym błędnej ocenie zeznań pokrzywdzonego z drugiego zarzutu. Należy zatem sądowi zarzucić obrazę art. 7 Kodeksu postępowania karnego przez dokonanie dowolnej oceny zeznań świadka X (pokrzywdzonego), wskazując w czym konkretnie ta dowolność się przejawia oraz błąd w ustaleniach faktycznych (będący konsekwencją obrazy art. 7 k.p.k.) polegający na bezpodstawnym przyjęciu, że oskarżony wypowiadał wobec pokrzywdzonego X groźby karalne, które wzbudziły u pokrzywdzonego uzasadnioną obawę, że zostaną spełnione, w sytuacji gdy brak było wystarczających dowodów świadczących o sprawstwie oskarżonego w tym zakresie, co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstawnego skazania oskarżonego. W opisanej sytuacji, obrońca powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia czynu z art. 190 § 1 k.k. (jeżeli przekona sąd, że materiał dowodowy w zakresie tego czynu jest kompletny i możliwe jest dokonanie prawidłowej oceny dowodów przez sąd odwoławczy) ewentualnie o uchylenie wyroku w tym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji gdyby istniała konieczność przeprowadzenia przewodu w całości.

Kazus 2

Sąd skazał oskarżonego za zbrodnię popełnioną w 2008 r. z art. 148 § 1 i art. 282 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. na karę 25 lat pozbawienia wolności, zaś na mocy art. 40 § 2 k.k. orzekł środek karny w postaci pozbawienia praw publicznych na okres 10 lat. Oskarżony przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu i zgodził się z wysokością kary pozbawienia wolności.

Zadanie: Jakie stanowisko powinien zająć obrońca?

Odpowiedź: Z treści przedmiotowego kazusu wynika, że obrońca nie kwestionuje winy, kwalifikacji prawnej oraz orzeczonej kary. Istota uchybienia sądu dotyczy orzeczenia środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych. Z treści art. 40 § 1 k.k. wynika, że tego rodzaju środek może być orzeczony jedynie wówczas, gdy sąd ustali, że czyn przypisany oskarżonemu został przez niego popełniony w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Skoro z przykładu nie wynika, że tego rodzaju ustalenia zostały przez sąd dokonane, to nie było możliwe orzeczenie tego rodzaju środka karnego. Wyrok należy zatem zaskarżyć w części dotyczącej środka karnego. Należy zarzucić obrazę prawa materialnego, tj. art. 40 § 2 k.k., przez bezpodstawne jego zastosowanie i orzeczenie środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych w sytuacji, gdy sąd nie dokonał ustaleń, że oskarżony popełnił zarzucany mu czyn w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Obrońca powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku przez uchylenie opartego o treść art. 40 § 2 k.k. orzeczenia o środku karnym. W obecnym stanie prawnym z uwagi na zmianę treści art. 447 k.p.k. poszerzona została możliwość precyzyjnego określenia zakresu zaskarżenia. Z § 3 przepisu wynika, że można zaskarżyć wyrok tylko co do środka karnego i wówczas apelację uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o środkach karnych, albo o środkach kompensacyjnych albo o przepadku.

Kazus 3

Sąd skazał oskarżonego za zbrodnię z art. 280 § 2 k.k. na karę 5 lat pozbawienia wolności. Obrońca nie kwestionował winy oskarżonego, ale uważał, że przy wymiarze kary sąd nie uwzględnił wszystkich okoliczności, które winien wziąć pod uwagę, zgodnie z zasadami i dyrektywami sądowego wymiaru kary z art. 53 k.k.

Zadanie: Sformułuj zarzut i wniosek jako obrońca oskarżonego.

Odpowiedź: W przedmiotowym kazusie, skoro obrońca oskarżonego nie kwestionuje winy oskarżonego i przyjętej w wyroku kwalifikacji prawnej czynu, a nie zgadza się jedynie z wymiarem orzeczonej kary, to powinien wyrok zaskarżyć w części dotyczącej orzeczenia o karze, postawić w apelacji zarzut rażącej niewspółmierności kary, który powinien zredagować w taki sposób, aby z jego treści wynikało, jakie konkretnie okoliczności łagodzące zostały pominięte przez sąd i przekonać sąd odwoławczy, że właśnie pominięcie tych okoliczności łagodzących spowodowało orzeczenie rażąco niewspółmiernie surowej kary, bowiem gdyby te okoliczności zostały uwzględnione, to kara powinna zostać orzeczona w granicach dolnego ustawowego zagrożenia. Obrońca powinien wnosić o zmianę wyroku i złagodzenie orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności przez wymierzenie jej w dolnej granicy ustawowego zagrożenia.

Kazus 4

Sąd skazał oskarżonego z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. na karę 10 lat pozbawienia wolności. Oskarżony nie kwestionował zadania ojcu śmiertelnych obrażeń, ale twierdził, że zdarzenia nie pamiętał, gdyż wcześniej zażył narkotyki i spożywał alkohol. Biegli stwierdzili, iż z powodu mankamentów psychicznych oskarżony tempore criminis znajdował się w stanie ograniczającym w stopniu znacznym poczytalność. Obrońca nie kwestionował sprawstwa oskarżonego ani jego stanu psychicznego w chwili czynu. W przemówieniu końcowym eksponował fakt działania oskarżonego w warunkach art. 31 § 2 k.k. i wniósł, by sąd orzekł karę pozbawienia wolności z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia. Sąd tego nie uczynił.

Zadanie: W jaki sposób powinien ten wyrok zaskarżyć?

Odpowiedź: W omawianym kazusie obrońca powinien zaskarżyć wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze, skoro nie kwestionuje zarówno sprawstwa oskarżonego, jak również przyjętej kwalifikacji prawnej czynu. Z uwagi na fakt popełnienia czynu przez oskarżonego w warunkach określonych w art. 31 § 2 k.k., istniała fakultatywna możliwość zastosowania z tego względu instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Jeżeli sąd z tej możliwości nie skorzystał, bowiem ustalił i uznał, że brak było podstaw do zastosowania tego dobrodziejstwa, to obrońca powinien postawić zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku połączony z zarzutem rażącej niewspółmierności kary. Podnosząc taki zarzut obrońca powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności w wymiarze np. 5 czy 6 lat przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Kazus 5

Jan Z. został oskarżony o to, że jako Prezes Krajowej Rady Notarialnej będąc zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi KRN nie dopełnił swoich obowiązków w zakresie nadzoru nad księgową Barbarą N., która fałszowała dokumenty finansowe powodując, że bank przelewał na jej prywatne konto pieniądze, czym doprowadził do wyrządzenia znacznej szkody majątkowej w mieniu KRN, tj. o czyn z art. 296 § 1 k.k. Jan Z. został od popełnienia zarzucanego mu czynu uniewinniony, bowiem sąd uznał, że nie jest on osobą zobowiązaną do „zajmowania się sprawami majątkowymi" w rozumieniu art. 296 § 1 k.k. Sąd powołał się na przeważający w judykaturze i doktrynie pogląd, że to znamię przestępstwa musi zawierać w sobie łącznie dwa elementy, tj. statyczny i dynamiczny. Tego drugiego elementu zabrakło, gdyż Prezes nie był samodzielnym podmiotem, tylko wykonywał uchwały Rady, której działalność nie przynosiła zysku. Z poglądem tym nie zgodził się pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego KRN i opowiadał się za mniejszościowym stanowiskiem zajmowanym w orzecznictwie i piśmiennictwie odnośnie do takiego rozumienia pojęcia, które wymaga tylko dbałości o stan powierzonego pieczy mienia.

Zadanie: Pełnomocnik zamierza skarżyć wyrok. Jaki zarzut i wniosek powinien postawić?

Odpowiedź: Jedyna możliwość zaskarżenia wyroku przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego związana jest ze sposobem wykładni przez sąd art. 296 § 1 k.k. Z omawianego przykładu wynika, że dokonane przez sąd ustalenia faktyczne są prawidłowe i nie ma podstaw do ich kwestionowania. Zatem pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego powinien zarzucić sądowi obrazę prawa materialnego, tj. art. 296 § 1 k.k., przez dokonanie błędnej wykładni tego przepisu i wnosić o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Jana Z. do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Kazus 6

A.Z. i C.Y. zostali oskarżeni o działania wspólne i w porozumieniu. Dopuścili się czynu z art. 280 § 2 k.k. A.Z. przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu. Drugi oskarżony do popełnienia zarzucanego mu czynu nie przyznał się i twierdził, że nie miał nic wspólnego z popełnieniem rozboju. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego wniósł o uznanie winy obu oskarżonych i wymierzenie A.Z. kary 3 lat pozbawienia wolności, a C.Y. kary 5 lat pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy w oparciu o wyjaśnienia A.Z. i zeznania pokrzywdzonego, który bezspornie rozpoznał obu oskarżonych, skazał oskarżonych z art. 280 § 2 k.k. i wymierzył C.Y. karę 5 lat pozbawienia wolności, zaś wobec A.Z. zastosował nadzwyczajne złagodzenie kary z mocy art. 60 § 3 k.k. i wymierzył 2 lata pozbawienia wolności.

Zadanie: Jaką decyzję co do środka odwoławczego powinien podjąć oskarżyciel posiłkowy?

Odpowiedź: Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego powinien zaskarżyć wyrok Sądu Okręgowego, bowiem sąd ten dopuścił się obrazy prawa materialnego, tj. art. 60 § 3 k.k., przez bezpodstawne zastosowanie tego przepisu i nadzwyczajne złagodzenie kary wobec oskarżonego A.Z., w sytuacji gdy rozbój został dokonany przez dwóch sprawców, a przepis ten ma zastosowanie tylko wówczas, gdy współsprawców było co najmniej trzech. Wyrok powinien zostać zaskarżony w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonego A.Z. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego podnosząc zarzut obrazy prawa materialnego, tj. art. 60 § 3 k.k., powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie wobec oskarżonego A.Z. kary pozbawienia wolności w wymiarze określonym przez art. 280 § 2 k.k., bez nadzwyczajnego jej złagodzenia.

Kazus 7

Oskarżony S.D. został uznany za winnego popełnienia czynu z art. 148 § 1 k.k. Sąd uwzględnił wszystkie okoliczności łagodzące i wymierzył oskarżonemu karę 8 lat pozbawienia wolności. Oskarżony winy swej nie kwestionował, ale uważał, iż kara nie uwzględnia wszystkich okoliczności łagodzących, w tym przyczynienia się pokrzywdzonego do całego zajścia.

Zadanie: Czy uważasz, że obrońca może zaskarżyć wyrok, a jeśli tak, to w jaki sposób?

Odpowiedź: Sąd orzekł wobec oskarżonego karę w dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Nie ma zatem podstaw, aby w apelacji podnosić tylko zarzut rażącej niewspółmierności kary. Obrońca powinien zaskarżyć wyrok w części, tj. w zakresie orzeczenia o karze i podnosząc w apelacji zarzut błędu w ustaleniach faktycznych polegający na bezpodstawnym ustaleniu, że wobec oskarżonego nie zachodzą podstawy określone w art. 60 § 2 KK, uzasadniające zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. Oczywiście postawienie tego rodzaju zarzutu, o którym mowa w art. 438 pkt 3 i 4 KPK, będzie możliwe tylko wówczas, gdy w danej sprawie rzeczywiście występują okoliczności przemawiające za zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia kary. Zaznaczyć należy, że w określonych okolicznościach kara orzeczona w dolnej granicy ustawowego zagrożenia może być uznania za karę noszącą cechy rażącej surowości, bowiem nie uwzględnia ona w należytym stopniu wszystkich okoliczności, np. istotnego przyczynienia się pokrzywdzonego. W takiej właśnie sytuacji zasadne będzie połączenie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych i rażącej niewspółmierności kary. Obrońca powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie wobec oskarżonego S.D. kary pozbawienia wolności z zastosowaniem instytucji nadzwyczajnego złagodzenia, tj. w wymiarze np. 5 lat.

Kazus 8

Z.O. została oskarżona o popełnienie w zamiarze ewentualnym zbrodni z art. 148 § 1 KK polegającej na zadaniu pokrzywdzonemu wielu uderzeń żeliwną patelnią w różne części ciała, a przede wszystkim w głowę, czym spowodowała liczne obrażenia głowy i twarzoczaszki, na skutek których doszło do zgonu pokrzywdzonego. Oskarżona podawała różne przyczyny wywołujące zdarzenie (alkohol spożyty przez pokrzywdzonego, kłótnię wywołaną przez niego, nieuzasadnione podejrzenia jej o zdradę). Obrońca nie kwestionował spowodowanych przez oskarżoną obrażeń skutkujących śmierć konkubenta, ale w przemówieniu końcowym tak ocenił zebrany materiał dowodowy, że w konkluzji wysunął wniosek, że czyn jej winien być zakwalifikowany z art. 156 § 3 KK. Sąd skazał oskarżoną za zabójstwo z zamiarem ewentualnym.

Zadanie: Jakie postawisz zarzuty i wnioski?

Odpowiedź: Z treści przedmiotowego kazusu wynika, że obrońca wnosząc apelację powinien kwestionować ustalony przez sąd zamiar, że oskarżona działała z zamiarem ewentualnym dokonania zabójstwa pokrzywdzonego. Skoro ustalony przez sąd zamiar sprawcy jest elementem ustaleń faktycznych (strona podmiotowa), to w takiej sytuacji jedynym prawidłowym zarzutem będzie zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, polegający na bezpodstawnym przyjęciu, że oskarżona działała z zamiarem ewentualnym pozbawienia życia pokrzywdzonego, podczas gdy określone okoliczności, które należy w tym miejscu wymienić, np. sposób zadawania ciosów, ich miejsce oraz siła uderzeń przemawiają za przyjęciem, że oskarżona zamierzała jedynie pobić oskarżonego. W zależności od tego, czy tego rodzaju zarzut błędu w ustaleniach faktycznych ma swoje źródło czy też nie w obrazie przepisów postępowania ze sfery gromadzenia i oceny dowodów, zarzut, o którym mowa w art. 438 pkt 3 KPK, powinien być poprzedzony zarzutem bądź zarzutami obrazy przepisów postępowania, np. zarzutem obrazy art. 7 KPK, polegającym na dokonaniu dowolnej oceny opinii sądowo-lekarskiej. Jeżeli natomiast sąd nie naruszył określonych przepisów postępowania ze sfery gromadzenia i oceny dowodów (co nie będzie zbyt częstym w tego rodzaju sprawach przypadkiem), to wówczas obrońca powinien postawić jedynie zarzut błędu w ustaleniach faktycznych (czyli zarzut o charakterze samoistnym). Obrońca powinien wnosić o wydanie wyroku reformatoryjnego przez sąd odwoławczy przez przyjęcie, że oskarżona swoim zachowaniem wyczerpała dyspozycję określoną w art. 156 § 3 KK i złagodzenie orzeczonej kary.

Kazus 9

Oskarżeni B.G., R.T., A.J. brali udział w pobiciu Z.Z., którego skutkiem było ciężkie uszkodzenie ciała. Oskarżeni zostali skazani na kary pozbawienia wolności – B.G. na 4 lata pozbawienia wolności, R.T. na 4 lata i 8 miesięcy pozbawienia wolności, zaś – A.J. na 4 lata i 10 miesięcy pozbawienia wolności. Oskarżony R.T. ujawnił okoliczności zdarzenia, w tym wskazał współsprawców, o których organa ścigania nie wiedziały, współpracował z organami ścigania, ale jego rola w zdarzeniu była zdecydowanie wiodąca.

Zadanie: Jaki zarzut i wniosek powinien sformułować obrońca R.T. ?

Odpowiedź: Obrońca oskarżonego R.T. powinien wyrok zaskarżyć w części dotyczącej orzeczenia o karze i zarzucić sądowi obrazę prawa materialnego, tj. art. 60 § 3 KK przez niezastosowanie tego przepisu, w sytuacji gdy oskarżony ten spełnił wszystkie wymogi określone w art. 60 § 3 KK, uzasadniające zastosowanie wobec niego obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary. W omawianym przykładzie zachodzi bowiem typowa sytuacja obrazy przepisu prawa materialnego z Części ogólnej KK, bowiem skoro oskarżony współdziałający z dwoma innymi sprawcami przy popełnieniu tego czynu spełnił wszystkie wymogi określone w tym przepisie, to sąd miał obowiązek jego zastosowania i orzeczenia kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. We wniosku końcowym obrońca powinien wnosić o zmianę zaskarżonego wyroku przez zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary i orzeczenie tej kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia (obrońca powinien też wskazać konkretny wymiar tej kary).