Obowiązki gminy dotyczące dowozu dzieci i młodzieży do przedszkoli i szkół reguluje ustawa o systemie oświaty (dalej u.s.o.). Obowiązki te zależą od wieku dziecka, jego niepełnosprawności bądź jej braku, od odległości przedszkola lub szkoły od miejsca zamieszkania, a także od gotowości rodziców zaangażowania się w zapewnienie dojazdów.

Droga do przedszkola

Zgodnie z obowiązującym do 31 sierpnia 2019 r. brzmieniem art. 14a ust. 1 u.s.o. rada gminy ustala sieć prowadzonych przez gminę publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. W sytuacjach, gdy jest to uzasadnione warunkami demograficznymi i geograficznymi rada może uzupełnić tę sieć o inne formy wychowania przedszkolnego, które organizuje się dla dzieci w miejscu zamieszkania lub w innym możliwie najbliższym miejscu (art. 14a ust. 1a u.s.o.).

W latach szkolnych 2016/ 2017–2018/2019 sieć publicznych przedszkoli wraz z publicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego i oddziałami przedszkolnymi zorganizowanymi w publicznych szkołach podstawowych, a także niepublicznymi przedszkolami i niepublicznymi innymi formami wychowania przedszkolnego dotowanymi z budżetu gminy powinna zapewniać zamieszkałym na obszarze gminy:

- sześciolatkom – możliwość spełniania rocznego obowiązku przygotowania przedszkolnego,

- dzieciom 4-letnim i 5-letnim, a od 1 września 2017 r. także 3-letnim - możliwość realizowania wychowania przedszkolnego.

Ważne:

Od 1 września 2016 r. wszystkie dzieci 6-letnie oraz wszystkie dzieci 4- i 5-letnie, których rodzice chcą, aby korzystały z edukacji przedszkolnej, muszą mieć zapewnione miejsce realizacji tej edukacji. Od 1 września 2017 r. również wszystkie chętne dzieci 3-letnie powinny mieć zapewnione miejsce realizacji wychowania przedszkolnego. Gminy mają obowiązek zapewnić miejsca w placówkach wychowania przedszkolnego wszystkim uprawnionym dzieciom i nie mogą zrzec się wykonania zadania własnego. Niezapewnienie miejsc wychowania przedszkolnego dzieciom mającym do tego prawo jest naruszeniem przepisów (por. wyjaśnienia Ministerstwa Edukacji Narodowej z 12 lipca 2016 r., nr 4345/2016).

Droga 6-latka, który wypełnia obowiązek przygotowania przedszkolnego, a także 5-latka z domu do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, czy oddziału przedszkolnego zorganizowanego w szkole podstawowej nie powinna przekraczać 3 km. Jeżeli droga ta przekracza 3 km, obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dziecka albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. Regulacje te stosuje się odpowiednio do dzieci, którym odroczono spełnianie obowiązku szkolnego (art. 14 ustawy z 29 grudnia 2015 r. o zmianie u.s.o. oraz niektórych innych ustaw).

Przykład:

Dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, na wniosek rodziców, odroczył rozpoczęcie spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego o jeden rok szkolny, zgodnie z opinią publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej (por. art. 16 ust. 3-4c u.s.o.). Odległość pomiędzy domem dziecka a placówką, w której kontynuuje ono przygotowanie przedszkolne, nie powinna być dłuższa niż 3 kilometry. Jeżeli jest dłuższa, gmina musi zapewnić bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu dziecka albo zwrócić koszty przejazdu dziecka i opiekuna środkami komunikacji publicznej - w sytuacji, gdy dowożenie zapewniają rodzice. Jak wyjaśniono np. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 15 lipca 2008 r. (sygn. II SA/Ol 149/08), jeżeli dowożenia dziecka do przedszkola nie zapewniają rodzice, to mogą oni żądać, aby gmina zapewniła ich dziecku bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu.

Skutki niepełnosprawności

Szersze obowiązki ciążą na gminie w przypadku niepełnosprawności dziecka. Zgodnie z art. 14a ust. 4 u.s.o. obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom 5-letnim i 6-letnim oraz dzieciom z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego i odroczonym obowiązkiem szkolnym (art. 14 ust. 1a u.s.o.):

- bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego lub ośrodka umożliwiającego dzieciom upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim (art. 16 ust. 7 u.s.o.), a także dzieciom z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację obowiązku przygotowania przedszkolnego albo

- zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.

Przykład:

Niepełnosprawne dziecko, upośledzone umysłowo w stopniu głębokim, bierze udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych, co umożliwia mu realizację obowiązku przygotowania przedszkolnego (art. 16 ust. 7 u.s.o.). Ośrodek prowadzący takie zajęcia znajduje się odległości ok. 2,5 kilometrów od domu dziecka. W takim przypadku na gminie ciąży obowiązek zapewnienia dziecku bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do tego ośrodka. Drugą możliwością jest zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem a rodzicami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. W sytuacji, gdy rodzice nie chcą lub nie mogą zapewnić dowozu dziecka do właściwiej placówki, mogą żądać, aby gmina zapewniła bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu. Jeżeli natomiast podejmą decyzję o dowożeniu dziecka we własnym zakresie, organ gminy nie może tego kwestionować (por. wyrok WSA w Bydgoszczy z 28 maja 2008 r., sygn. II SA/Bd 210/08).

W art. 14a ust. 4a u.s.o. przewidziano, że gmina może zorganizować dzieciom bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu do przedszkola lub innej formy wychowania przedszkolnego także w sytuacjach, gdy nie ma takiego obowiązku.

3 lub 4 kilometry

Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.s.o. również sieć szkół publicznych powinna być zorganizowana w taki sposób, aby możliwe było spełnianie przez wszystkie dzieci obowiązku szkolnego. Droga dziecka z domu do szkoły nie może przekraczać:

- 3 km – w przypadku uczniów klas I–IV szkół podstawowych,

- 4 km – w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów.

W sytuacji, gdy droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, przekracza wskazane wyżej odległości, obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dziecka albo zwrot kosztów przejazdu dziecka środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. W tym drugim przypadku, do ukończenia przez dziecko 7 lat obowiązkiem gminy jest także zwrot kosztów przejazdu opiekuna dziecka środkami komunikacji publicznej (art. 17 ust. 2-3 u.s.o.). Obowiązek gminy polegający na zwrocie kosztów dojazdu dziecka do szkoły, w przypadku gdy droga z domu do szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka, przekracza określone prawem odległości, nie wymaga wydania aktu indywidualnego, jakim jest decyzja administracyjna. Art. 17 ust. 3 u.s.o. nie daje podstaw, aby upatrywać w nim upoważnienia do wydawania jakichkolwiek decyzji administracyjnych, pozytywnych czy negatywnych (wyrok WSA w Rzeszowie z 8 stycznia 2008 r., sygn. II SA/Rz 630/07).

W wyroku WSA w Łodzi z 8 sierpnia 2008 r., sygn. III SA/Łd 289/08) podkreślono, że zwrot kosztów dotyczy przejazdu środkami komunikacji publicznej. Chodzi tu więc o koszty związane z przejazdem takimi środkami komunikacji jak pociąg, czy autobus. W piśmie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Szczecinie (znak RIO-K-0542/13/JJ/06, Orzeczenia Izb Obrachunkowych, rok 2009) stwierdzono jednak, że gmina realizując ustawowy obowiązek dowozu dzieci do szkół wynikający z art. 17 ust. 3 u.s.o., może zwracać koszty przejazdu za dowóz dzieci innymi środkami komunikacji niż określonymi w u.s.o.

Jeżeli na terenie gminy nie ma komunikacji publicznej bądź rodzice nie wyrażają zgody na dowożenie, na gminie ciąży obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu (stanowisko Kolegium RIO w Łodzi, Orzeczenia Izb Obrachunkowych, rok 2008). W sytuacji, gdy droga dziecka z domu do szkoły nie przekracza odpowiednio 3 lub 4 kilometrów, gmina może (nie musi) zorganizować bezpłatny transport, zapewniając opiekę w czasie przewozu.

Przykład:

Gmina wymaga, oby dzieci dowożone do szkoły gromadziły się w punkcie zbiórki, co nie odpowiada rodzicom, którzy woleliby, aby dzieci były odwożone bezpośrednio spod domu. W uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 grudnia 2013 r. (sygn. I OPS 3/13, ONSAiWSA 2014/3/34) przyjęto jednak, że rozwiązanie przyjęte przez gminę nie narusza przepisów. Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu uczniów może być realizowany w ten sposób, że gmina wyznaczy miejsca, z których uczniowie są przewożeni do szkoły, z tym że miejsca te nie mogą znajdować się w odległości od domu ucznia przekraczającej odległości określone w art. 17 ust. 2 u.s.o., czyli odpowiednio 3 km lub 4 km. Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w piśmie MEN z 16 lutego 2009 r. (znak DKOW-4-DD-5021/05/09) długość drogi, jaką przebywa dziecko podlegające obowiązkowi szkolnemu z domu do szkoły, powinna być mierzona nie w linii prostej, ale z uwzględnieniem warunków lokalnych, jak zwłaszcza istniejąca infrastruktura drogowa, rzeźba terenu itp.

Nawet do 25. roku życia

W myśl art. 17 ust. 3a u.s.o. obowiązkiem gminy jest także:

- zapewnienie uczniom niepełnosprawnym objętych kształceniem specjalnym (o których mowa w art. 71b u.s.o.), bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym - również do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia,

- zapewnienie dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w głębokim stopniu i uczestniczącym w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych (art. 16 ust. 7 u.s.o.), a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia,

- zwrot kosztów przejazdu ucznia, o którym mowa powyżej, oraz jego opiekuna do takiej szkoły lub ośrodka, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem a rodzicami, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają rodzice.

Jak wyjaśniono w piśmie MEN z 18 lutego 2016 r. (nr 686/2016), obowiązek gminy dotyczy zwrotu kosztów przejazdu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do najbliższej szkoły lub ośrodka, przy czym przez najbliższą szkołę rozumie się szkołę zapewniającą uczniowi realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, położoną najbliżej jego miejsca zamieszkania (por. także np. wyrok WSA w Olsztynie z 18 sierpnia 2015 r., sygn. II SA/Ol 423/15). Zgodnie ze wskazanym wyżej pismem MEN, nie wyklucza to, że najbliższą szkołą w tym rozumieniu będzie szkoła znajdująca się na terenie innej gminy, powiatu lub województwa, zgodnie z wyborem dokonanym przez rodziców (opiekunów prawnych) dziecka.

W wyroku WSA w Gliwicach z 13 kwietnia 2015 r. (sygn. IV SA/Gl 34/15) stwierdzono, że w sytuacji gdy wybór szkoły nie będzie dotyczyć placówki szkolnej położonej najbliżej, gmina jest zwolniona z obowiązku zapewnienia przewozu lub zwrotu jego kosztów. Jednak zgodnie z wyrokiem WSA w Krakowie z 30 marca 2015 r. (sygn. III SA/Kr 1882/14) odmienne potraktowanie dzieci niepełnosprawnych, które kształcą się w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych oraz w innych ośrodkach wychowawczych nie było zamierzeniem ustawodawcy, w związku z czym skupienie się wyłącznie na odmienności użytych określeń szkoła lub ośrodek w oderwaniu od analizy potrzeb i możliwości związanych z kształceniem niepełnosprawnych jest pozbawione podstaw.

W przypadku ośrodka przepisy nie wskazują, że powinien to być najbliższy ośrodek. Ośrodek może więc znajdować się na terenie innej gminy, powiatu lub województwa, zgodnie z wyborem rodziców (opiekunów prawnych) dziecka (por. także wyrok WSA w Krakowie z 15 grudnia 2015 r., sygn. III SA/Kr 1230/15, Wspólnota-KurP.2016/9/2).

W piśmie MEN z 18 lutego 2016 r. podkreślono również, że u.s.o. nie reguluje szczegółowo trybu zawierania umów między wójtem a rodzicami zapewniającymi dowożenie i opiekę oraz treści tych umów, w tym liczby możliwych przejazdów rodzica (opiekuna prawnego), który dowozi dziecko na zajęcia do szkoły w ciągu dnia lub w ciągu tygodnia oraz ze szkoły/ośrodka do domu, a także wysokości kosztów dowożenia ucznia. Warunki umowy powinny zostać określone i zaakceptowane przez obie strony – gminę i rodziców (opiekunów prawnych), przy czym dotyczy to również wysokości i zwrotu kosztów dowożenia ucznia i opiekuna. W wyroku NSA z 13 sierpnia 2015 r. (sygn. I OSK 1124/15, Rzeczposp. PCD 2015/189/1) podkreślono, że zwrot kosztów dowożenia dzieci do szkół nie może być dla rodziców źródłem dodatkowych przysporzeń.

Przykład:

W gminie Gubin (http://gminagubin.pl) wysokość miesięcznej kwoty zwrotu kosztów przejazdu niepełnosprawnego ucznia i jego opiekuna środkami komunikacji publicznej obliczana jest jako wysokość kosztów 2 biletów miesięcznych lub 6 biletów jednorazowych dziennie z uwzględnieniem ulgi. Drugą opcją jest ustalenie dziennego limitu przejazdów w wysokości – .......... km x 2 dojazdy = ........ km, przy czym opiekunowi przysługuje od gminy zwrot kosztów przewozu dziecka niepełnosprawnego do miejsca nauki za jeden kilometr przebiegu 0,40 zł.

Natomiast w gminie Czerwieńsk (www.czerwiensk.pl), w odniesieniu do dojazdów środkami komunikacji publicznej, przyjęto m.in., że gmina zobowiązuje się do comiesięcznego zwrotu kosztów dowozu obliczanych na podstawie dołączonych:

- jednorazowych biletów – gdy uczeń korzysta z internatu,

- biletów miesięcznych – w przypadku, gdy niepełnosprawny uczeń nie korzysta z internatu, na podstawie zaświadczenia wydanego przez szkołę, ośrodek bądź przedszkole lub oświadczenia.

Rodzic (opiekun prawny) ma obowiązek dostarczyć, najpóźniej do 5. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego dotyczy zwrot kosztów dowozu, zaświadczenie o liczbie dni w ciągu miesiąca, w których dziecko uczestniczyło w zajęciach w szkole, ośrodku lub przedszkolu wydane przez szkołę, ośrodek lub przedszkole oraz rozliczenie kosztów przejazdu ucznia niepełnosprawnego oraz jego rodzica/opiekuna/opiekuna prawnego do szkoły, ośrodka lub przedszkola wraz z posiadanymi fakturami lub biletami miesięcznymi za poniesione koszty.

podstawa prawna: art. 14a ust. 1-4a , art. 17 ust. 1-3a ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 2156 ze zm.),

podstawa prawna: art. 14, art. 15 ustawy z 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2016 r. poz. 35).