Jedną z kluczowych zasad postępowania administracyjnego jest zasada czynnego udziału stron w postępowaniu - art. 10 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.). W jej ramach strona może realizować wiele uprawnień procesowych określonych wyraźnie przepisami kodeksu (np. art. 78 § 1, art. 79 k.p.a.), natomiast w zakresie prawa do obrony ma uprawnienie do wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań (por. art. 81 k.p.a.).
Trzeba powtórzyć czynności procesowe
Generalnie brak czynnego udziału strony w postępowaniu przed organem I instancji powoduje, że postępowanie wyjaśniające obarczone jest taką wadą, że zachodzi konieczność powtórzenia czynności procesowych składających się na postępowanie wyjaśniające. Przykładowo może chodzić o sytuację, gdy w trakcie postepowania umiera jedna ze stron postępowania, a w postępowaniu nie brali udziału jej następcy prawni, czy też gdy organ nie zawiadomił o toczącym się postępowaniu wszystkich właścicieli działek objętych postępowaniem. Co do zasady w takiej sytuacji organ odwoławczy, ustaliwszy takie okoliczności sprawy, winien uchylić decyzję organu I instancji i przekazać sprawę temu organowi do ponownego rozpoznania.
Organ odwoławczy uchyla decyzję
Zwrócić jednak należy uwagę na treść art. 138 § 2 k.p.a., zgodnie z którym organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję (postanowienie) w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji, gdy rozstrzygniecie pierwszoinstancyjne zostało wydane z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Ukształtowane na tle przytoczonej normy prawnej stanowisko judykatury jednoznacznie podkreśla, iż decyzja kasacyjna (postanowienie), powodująca przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia może być podjęta tylko w sytuacjach, określonych w art. 138 § 2 k.p.a.
Żadne inne wady postępowania, ani wady decyzji (postanowienia) podjętej w I instancji, nie dają organowi odwoławczemu podstaw do wydania decyzji (postanowienia) kasacyjnej tego typu. Taki rodzaj decyzji organu odwoławczego, stanowiący wyłom od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ odwoławczy, nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Co do zasady bowiem, orzeczenie organu odwoławczego winno mieć charakter reformacyjny (art. 138 § 1 k.p.a.), zaś uprawnienia kasacyjne tego organu, mają charakter wyjątkowy.
Podkreślić zatem należy, że organ odwoławczy może wydać rozstrzygniecie kasacyjne jedynie wówczas, gdy organ pierwszej instancji z powodu naruszenia przepisów postępowania w ogóle nie przeprowadził postępowania wyjaśniającego, albo przeprowadził je w taki sposób, że konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Nie każde zatem naruszenie reguł postępowania dowodowego skutkować będzie koniecznością uchylenia decyzji, w szczególności gdy nie sposób wskazać wpływu takiego uchybienia na wynik postępowania.
