Odczucia pracowników dotyczące społecznej użyteczności ich pracy, nawet jeśli rozmijają się z rzeczywistością, z pewnością wywierają na nią wpływ. „Badania eksperymentalne wykazały, że motywacja, a w efekcie wydajność pracowników maleje, gdy uważają swoją pracę za bezużyteczną lub szkodliwą, co jest problemem, gdy ta praca jest w rzeczywistości pożyteczna” – dowodzą holenderscy naukowcy Robert Dur i max van Lent. Ankietowe dane, na których sami bazują, potwierdzają zresztą, że większości ludzi (77 proc.) zależy na wykonywaniu pracy, która ma dla innych znaczenie. Zajęcia, które tego warunku nie spełniają, są dla nich mniej satysfakcjonujące. A niezadowolony pracownik to pracownik nieefektywny. W tym świetle marnotrawstwem zasobów jest także sytuacja, gdy pracownicy nie dostrzegają sensu swojej pracy.
Badania Dana Arielego, profesora psychologii i ekonomii behawioralnej na Uniwersytecie Duke, sugerują, że związek wydajności i poczucia, że obowiązkom można przypisać jakieś znaczenie wykraczające poza to, że przynoszą pieniądze, jest bardzo silny.
W książce „Zalety irracjonalności” Ariely podkreśla, że dotyczy to nie tylko przekonania, że dana praca ma jakąś wartość dla ludzkości (znaczenie przez wielkie Z), ale także poczucia sensu w bardziej przyziemnym rozumieniu (znaczenie przez małe z). W ramach jednego z jego eksperymentów studenci składali modele robotów z klocków Lego, wiedząc, że zostaną one później zdemontowane. Za każdego ukończonego robota otrzymywali wynagrodzenie. Ci spośród uczestników, których roboty były rozkładane na ich oczach zaraz po złożeniu, średnio ukończyli ich nieco ponad siedem. Ci zaś, których konstrukcje były chowane do pudełka celem rozłożenia dopiero po eksperymencie, ukończyli ich średnio niemal 11.
Może to tłumaczyć, dlaczego na liście zawodów, których przedstawiciele najczęściej uważają swoją pracę za społecznie bezużyteczną, jest wiele takich, które można określić jako kreatywne, ale mające też charakterystyczną cechę: są mocno wyspecjalizowane. Ich reprezentanci nie widzą końcowego efektu swojej pracy, są tylko ogniwami w długim łańcuchu tworzenia „wartości dodanej”. Holenderscy ekonomiści przywołują w tym kontekście marksowską koncepcję alienacji, wedle której pracownicy będący tylko trybikami w ogromnej maszynie, tracą swoją tożsamość istoty twórczej.
Pełna wersja tekstu w magazynie „Plus Minus” – w sprzedaży od 25 sierpnia
