Aneta Łazarska: nieusuwalność sędziów jest wartością nadrzędną

Usunięci sędziowie Sądu Najwyższego powracają do służby w ciszy i bez blasków fleszy. Ich odejściu towarzyszyły demonstracje i protesty, powrotowi milcząco i biernie przygląda się społeczeństwo. Czy za kilka miesięcy polscy obywatele będą pamiętać, dlaczego sędziowie zostali usunięci i co sprawiło, że wrócili? Uważam, że to, co się wydarzyło w ostatnim czasie, jest jedną z ważniejszych lekcji w historii polskiego sądownictwa oraz nauki wartości europejskich.

Triumf rządów prawa

Powrót usuniętych sędziów SN to triumf rządów prawa i demokracji, a nade wszystko zwycięstwo wspólnych wartości europejskich.

Czytaj także: Wielki powrót sędziów do Sądu Najwyższego

Władza ustawodawcza i wykonawcza przywraca formalnie sędziów do pracy, zmieniając po raz kolejny ustawę o Sądzie Najwyższym. Formalnie, gdyż praktycznie skutek ten wynika z mocy orzeczenia TSUE dotyczącego środków zabezpieczenia. Gest polityków, choć więc tylko formalny, to jednak akt kapitulacji. Władze te ustępują i wycofują się z wcześniejszych założeń wysłania sędziów SN i pierwszej prezes na przymusową emeryturę, co z pewnością ma i swój pozytywny wymiar, gdyż pozwoli uniknąć eskalacji konfliktu na linii władza sądownicza – władza wykonawcza i ustawodawcza. I choć w materii reformy sądownictwa Unia Europejska, jeśli chodzi o zdecydowane kroki, była do tej pory dość powściągliwa, obecnie mamy do czynienia z prawdziwym przełomem, który daje nadzieję na pełne przywrócenie gwarancji niezawisłości także na szczeblu sądownictwa powszechnego.

Solidarność sędziowska w Europie

Niewątpliwie duży wpływ na taki rozwój wydarzeń miało orzeczenie TSUE w sprawie zabezpieczenia dotyczącego ustawy o Sądzie Najwyższym. Inicjatorem pytań do TSUE, co trzeba podkreślić, byli odważni sędziowie z Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego. Pytania te były też kierowane do TSUE w atmosferze nagonki medialnej i gróźb wszczęcia wobec tych sędziów dyscyplinarek. Siła orzeczenia Trybunału okazała się jednak znacząca. Tym bardziej że nierespektowanie przez polskich polityków orzeczeń TSUE równałoby się podważeniu mocy prawa traktatowego.

Z drugiej jednak strony i sędziowie unijni wykazali wielką solidarność i troskę o ochronę wspólnej wartości rządów prawa. Przykład sędzi irlandzkiej, która zdecydowała się zadać pytanie prejudycjalne w sprawie polskiej, świadczy o dużej wrażliwości innych sędziów europejskiej wspólnoty na poszanowanie uniwersalnej wartości rządów prawa.

Wspólnota unijna nie może się opierać na sankcjach i przymusie. Bez szacunku dla prawa unijnego, respektowania wyroków TSUE budowanie wspólnoty europejskiej jest po prostu niemożliwe. Sprawdza się i w tym wypadku bezwzględna zasada, że z wyrokami sądów można się zgadzać lub nie, ale trzeba je wykonywać.

Zgoda na podważanie przez polskich polityków orzeczeń, usuwanie sędziów stanowiłaby zresztą zagrożenie dla orzeczeń unijnych i statusu samych sędziów UE. Zrozumieli to szybko sędziowie luksemburscy. Podważanie wyroków sądów polskich to byłoby podcinanie gałęzi, na której oni sami przecież także siedzą.

Historia Polski pokazuje, że sędziowie wszystkich sądów w materii rządów prawa nie mogą iść na żaden kompromis. Tylko żelazna konsekwencja w obronie fundamentalnych dla całego stanu sędziowskiego wartości jest szansą na zagwarantowanie równowagi władz i ochrony władzy sądowniczej przed dominacją władzy ustawodawczej i wykonawczej nie tylko w poszczególnych krajach członkowskich, ale w całej Europie. Zresztą zgoda na usunięcie sędziów SN w Polsce tworzyłaby niebezpieczny precedens, który zapewne skrzętnie wykorzystaliby politycy w innych krajach członkowskich w sprzyjających dla nich okolicznościach. Na takie precedensy zgody być nie może, jeśli Europa ma dalej stanowić wspólnotę opartą na tych samych wartościach demokratycznych.

Żelazny prezes Lenaerts – to  być albo nie być dla Polski

Dzięki temu, co się wydarzyło, Polacy usłyszeli wiele o Trybunale Sprawiedliwości UE. Niewielu dotychczas rozróżniało w ogóle Trybunał Praw Człowieka od TSUE. Świadomość przeciętnego Polaka znacząco wzrosła. Zaczęliśmy w końcu identyfikować i rozróżniać najważniejsze instytucje sądowe.

Jednym z najbardziej znanych ostatnio sędziów w Polsce stał się prezes Trybunału Sprawiedliwości Koen Lenaerts, który w kwestii respektowania i wykonywania orzeczeń TSUE wykazał się żelazną konsekwencją. Postawił on sprawę wykonania zabezpieczenia w zasadzie na ostrzu noża: to być albo nie być w UE. W ten sposób dał znak, że nie tylko w Polsce, ale i w każdym innym kraju członkowskim wyroki TSUE muszą być bezwzględnie respektowane. Trybunał dał w ten sposób też sygnał, że wartość niezawisłości sędziowskiej jest jedną z nadrzędnych wartości UE.