Procedowana w豉�nie w Sejmie ustawa o zmianie ustawy o Krajowej Szkole S鉅ownictwa i Prokuratury (druk sejmowy nr 1406) przewiduje, 瞠 asesor闚 s鉅owych b璠zie mianowa� minister sprawiedliwo�ci. To uprawnienie ministra wywo豉這 liczne g這sy krytyczne, podkre�laj鉍e, jakie zagro瞠nia p造n� z samego faktu mianowania przez ministra. W tym duchu na 豉mach �Rzeczpospolitej" wypowiadali si� m.in. prof. Fryderyk Zoll w rozmowie z Agat� ㄆkaszewicz (�Rz" z 20 marca 2017 r.), a tak瞠 s璠zia Tomasz Marczy雟ki cytowany w artykule Agaty ㄆkaszewicz �S璠ziowie � nowe zasady doj�cia do zawodu" (�Rz" z 12 marca 2017 r.), Waldemar 真rek w licznych wypowiedziach (m.in. w tek�cie �Projektowane zmiany oznaczaj� koniec niezawis這�ci s璠zi闚", �Rz" z 16 lutego 2017 r.), Krzysztof St瘼i雟ki (�Reform� od demolki dzieli kosmos", �Rz" z 28 marca 2017 r.). Poni瞠j dalsza cz��� artyku逝

Bez rzeczowej analizy

Jednoznacznie krytyczne stanowisko zosta這 wyra穎ne przede wszystkim w opinii Zebrania Przedstawicieli Zebra� S璠zi闚 Apelacji i Zebrania Przedstawicieli Zgromadze� Og鏊nych S璠zi闚 Okr璕闚 z 20 marca 2017 r. Stanowcza teza sprowadza si� do oceny rz鉅owego projektu jako niekonstytucyjnego przez sam fakt mianowania asesor闚 przez ministra sprawiedliwo�ci, co zapewne � w domy�le � prowadzi do zaw豉szczenia przez polityk闚 jednego z obszar闚 w豉dzy s鉅owniczej. Przy tym Zebranie wyra瘸 pochwa喚 dla instytucji asesora w kszta販ie uchwalonym ustaw� z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy � Prawo o ustroju s鉅闚 powszechnych oraz niekt鏎ych innych ustaw, a projekt rz鉅owy ma rzekomo stanowi� krok wstecz w stosunku do obowi頊uj鉍ych rozwi頊a�. Teza ta nie zosta豉 jednak poparta rzeczow� analiz�.

Czytelnikom nale篡 si� kilka s堯w wyja�nienia.

Model s鉅ownictwa opartego na niezawis造ch i bezstronnych s璠ziach jako gwarancja sprawiedliwo�ci, 豉du spo貫cznego i poszanowania praw jednostki nie tylko wynika z obowi頊uj鉍ej konstytucji, ale tak瞠 zdaje si� stanowi� niekwestionowane oczekiwanie spo貫czne. Oczekiwania i wymagania stawiane s璠ziom s� zreszt� bardzo wysokie i praktycznie takie same we wszystkich spo貫cze雟twach. Oczekuje si� od s璠zi闚 nie tylko wysokich walor闚 moralnych i intelektualnych, 篡ciowej m鉅ro�ci, ale tak瞠 pracowito�ci, wra磧iwo�ci, empatii. Jednocze�nie w celu zagwarantowania obywatelom uczciwego s鉅u obdarza si� t� grup� zawodow� �przywilejami" maj鉍ymi zapewni� im jak najlepsze warunki wymierzania sprawiedliwo�ci, w tym gwarancj� nieusuwalno�ci i do篡wotno�ci sprawowania urz璠u. St鉅 niezwykle istotny, a jednocze�nie bardzo trudny jest sam spos鏏 rekrutacji s璠zi闚.

Por闚najmy wi璚 model proponowany w projekcie rz鉅owym z modelem aprobowanym przez Zebranie Przedstawicieli Zebra� S璠zi闚 Apelacji i Zebranie Przedstawicieli Zgromadze� Og鏊nych S璠zi闚 Okr璕闚.

W tym drugim kandydat na asesora rekrutuj鉍y si� z prokurator闚, asesor闚 prokuratorskich, referendarzy s鉅owych, asystent闚 s璠zi闚, adwokat闚, radc闚 prawnych, notariuszy musi si� zg這si� na wolne stanowisko s璠ziowskie og這szone przez ministra sprawiedliwo�ci w Monitorze Polskim. W og這szeniu wskazany jest tylko s鉅, do kt鏎ego nale篡 si� zg這si�, bez wskazania, czy b璠zie to wydzia� karny czy cywilny. Zg這szenie kandydatury uniemo磧iwia aspiruj鉍emu r闚noleg貫 przyst雷ienie do konkursu w kolejnym naborze a� do zako鎍zenia tej pierwszej procedury konkursowej. Oznacza to, 瞠 niekt鏎zy kandydaci mog� mie� pecha i trafi� na bardzo dobrze obsadzony konkurs. Przy czym, gdy minister og這si kolejny nab鏎, najlepsi mog� ju� by� w uwik豉ni w ten pierwszy konkurs, a do kolejnego zg這sz� si� osoby o ni窺zych walorach. Ju� te wady wydaj� si� uniemo磧iwia� optymalny nab鏎.

Nast瘼nie kandydaci podlegaj� ocenie kwalifikacji, ocenie kolegium i zgromadzenia s璠zi闚, a dalsza procedura konkursowa prowadzona jest przez Krajow� Rad� S鉅ownictwa. Po rozpatrzeniu kandydatur KRS przedstawia wniosek o powo豉nie wybranego kandydata prezydentowi RP. Asesor powo造wany jest na pi耩 lat. Po dw鏂h latach mo瞠 w identycznie opisanym trybie ubiega� si� o urz鉅 s璠ziego. Je�li w ci鉚u kolejnych trzech lat nie zostanie powo豉ny na urz鉅 s璠ziego (nie wygra konkursu), jego stosunek s逝瘺owy wygasa.

W projekcie rz鉅owym � krytykowanym w uchwale � stanowisko asesora dedykowane jest tylko i wy章cznie absolwentom KSSiP.

Projektodawca wyra�nie okre�li� kryterium ustawowe, wed逝g kt鏎ego odbywa� si� b璠zie nab鏎 na to stanowisko. Jest nim suma punkt闚 uzyskana z egzaminu s璠ziowskiego. W tej kolejno�ci absolwenci b璠� uprawnieni do dokonania wyboru stanowiska z listy przygotowanej przez ministra sprawiedliwo�ci, w kt鏎ej zawarta b璠zie informacja o miejscu pe軟ienia s逝瘺y oraz wydziale, w kt鏎ym stanowisko oczekuje na absolwenta. Przygotowuj鉍 wykaz stanowisk, minister sprawiedliwo�ci ma obowi頊ek kierowa� si� potrzebami etatowymi s鉅闚. Owszem, mianuje asesor闚, ale jest w tym akcie �ci�le zwi頊any regu豉mi prawa. Nie jest to w 瘸dnym razie arbitralna decyzja ministra. Natomiast samo powierzenie asesorowi wotum (prawa orzekania) odbywa si� przy wsp馧udziale KRS. Po trzyletniej s逝瘺ie asesor b璠zie m鏬� z這篡� wniosek o powo豉nie na urz鉅 s璠ziego. W闚czas uruchamiana jest procedura sprawdzenia, w jaki spos鏏 asesor wykonywa� powierzone mu czynno�ci. Oceny kwalifikacji dokonuje s璠zia wizytator, a udzia� MS w procesie nominacyjnym jest niewielki, taki sam jak w aktualnie obowi頊uj鉍ej procedurze. Je�li ocena kwalifikacji dokonana przez wizytatora jest pozytywna, KRS nie ma prawa odm闚i� z這瞠nia wniosku do prezydenta RP o powo豉nie na urz鉅 s璠ziego. Z tym zastrze瞠niem, 瞠 je�li opinia wizytatora budzi jej w靖pliwo�ci, KRS mo瞠 zleci� dokonanie oceny innemu s璠ziemu wizytatorowi. Ponowna ocena przez innego s璠ziego dokonywana jest r闚nie� na wniosek asesora, je�li pierwsza ocena by豉 negatywna.

Czas nie zosta� okre�lony

Oba modele akcentuj� oczywi�cie i to, 瞠 asesor w orzekaniu podlega wy章cznie konstytucji, ustawie i swojemu sumieniu.

Oceniaj鉍 oba modele przez pryzmat wyroku Trybuna逝 Konstytucyjnego z 24 pa�dziernika 2007 r., SK 7/06, w przedmiocie niekonstytucyjno�ci asesury w kszta販ie obowi頊uj鉍ym przed 2007 r., przypomnie� nale篡 niekt鏎e tezy tego orzeczenia. W szczeg鏊no�ci Trybuna� zwr鏂i� uwag� na nast瘼uj鉍e kwestie:

� uzale積ienie asesora od ministra sprawiedliwo�ci polegaj鉍e na umo磧iwieniu temu drugiemu odwo豉nia asesora s鉅owego za zgod� kolegium s鉅u,

� eliminacj� udzia逝 KRS w procedurze powierzania asesorowi prawa do orzekania (w zakwestionowanych przez TK przepisach minister sprawiedliwo�ci nie tylko mianowa� asesora, lecz tak瞠 powierza� pe軟ienie obowi頊k闚 s璠ziowskich),

� uzale積ienie asesora od s璠ziego konsultanta, kt鏎emu podlega�,

� brak nale篡tej stabilizacji zawodowej asesora s鉅owego.

W kwestii tego ostatniego zarzutu TK wyja�ni�, 瞠: �(...) problem niezale積o�ci od ministra sprawiedliwo�ci widzie� nale篡 przez pryzmat powo造wania, powierzania pe軟ienia funkcji s璠ziowskich oraz odwo造wania asesora. Je�li chodzi o powo造wanie, a w szczeg鏊no�ci powierzanie pe軟ienia czynno�ci s璠ziowskich, to ustawa nie precyzuje dok豉dnie ram czasowych, jakich to powo豉nie ma nast雷i�. Patrz鉍 z funkcjonalnego punktu widzenia, niezawis這�� nie musi oznacza� do篡wotniego powo豉nia albo powo豉nia do czasu osi鉚ni璚ia wieku emerytalnego, ale musi oznacza� pewien stopie� stabilizacji i w zatrudnieniu, i w wykonywaniu funkcji s璠ziowskich".

Mniej istotne, kto mianuje

Asesor nie mia� jasno okre�lonej �cie磬i przej�cia ze stanowiska asesora, kt鏎e by這 ograniczone czasowo, na urz鉅 s璠ziego. Konieczno�� udzia逝 w konkursie z innymi kandydatami uprawnionymi do udzia逝 w konkursie na stanowisko s璠ziego sprawia豉, 瞠 asesor zbyt by� uzale積iony od opinii s璠ziego konsultanta, wizytatora i �rodowiska. Taki model nie s逝篡� wyrabianiu w sobie przez m這dego cz這wieka poczucia niezawis這�ci.

Orzecznictwo strasburskie akcentuje w豉�nie to, 瞠 je瞠li s璠ziowie lub osoby sprawuj鉍e w豉dz� s鉅ownicz� nie s� powo造wani do篡wotnio, to powo造wani mog� by� na okre�lony czas, i 瞠 musz� korzysta� z pewnej stabilno�ci i nie by� uzale積ieni od 瘸dnej w豉dzy � wyrok ETPC (pe軟y sk豉d) z 23 pa�dziernika 1985 r. w sprawie Benthem przeciwko Holandii, sygn. 8848/80).

Jak 豉two zauwa篡�, oba oceniane rozwi頊ania pr鏏uj� sprosta� wyznaczonym przez Trybuna� Konstytucyjny kryteriom, lecz je�li idzie o transparentno�� procesu nominacyjnego i trosk� o gwarancj� stabilno�ci zawodowej asesora s鉅owego, aktualne przed這瞠nie rz鉅owe bije na g這w� rozwi頊anie obowi頊uj鉍e. Mniej bowiem istotne jest, kto ceremonialnie mianuje, a wa積iejsze s� kryteria decyzji i zwi頊anie organu rules of law.

Adwersarze zarzucaj� tak瞠 projektowi rz鉅owemu naruszenie zasady r闚nego dost瘼u do s逝瘺y publicznej poprzez pomini璚ie asystent闚 i referendarzy s鉅owych w mo磧iwo�ciach ubiegania si� o asesur�. Warto wi璚 podkre�li�, 瞠 osoby te b璠� mog造 jeszcze przez kilka lat od wej�cia w 篡cie ustawy ubiega� si� o urz鉅 s璠ziego. Usz這 tak瞠 uwagi krytyk闚, 瞠 zdanie egzaminu s璠ziowskiego w czasach poprzedzaj鉍ych wspomniany wyrok Trybuna逝 Konstytucyjnego nie uprawnia這 do ubiegania si� o urz鉅 asesora po wsze czasy, ale tylko na pi耩 lat. Przyk豉dowo � uprawnienia wynikaj鉍e z egzaminu adwokackiego czy radcowskiego wygasaj� po up造wie dziesi璚iu lat, je�li w tym czasie zaw鏚 nie by� wykonywany.

Do �wiadomo�ci publicznej nie przebi這 si� r闚nie� to, 瞠 w projekcie przewidziano asesur� dla wszystkich, kt鏎zy zdali egzamin s璠ziowski, pocz預szy od 2011 r., gdy urz璠uj鉍y minister sprawiedliwo�ci nie mia� 瘸dnego wp造wu na funkcjonowanie KSSiP i przebieg egzamin闚.

Z punktu widzenia obywatela istotna jest r闚nie� racjonalno�� wybranego modelu. Skoro pieni鉅ze podatnik闚 s� przeznaczane w niema貫j ilo�ci na funkcjonowanie KSSiP, to racjonalne jest oczekiwanie tego� podatnika, 瞠 b璠zie ona dostarcza� w豉�ciwe kadry (czytaj: m鉅rych, wykszta販onych, empatycznych, moralnych). Nie mo積a zapomnie� o funkcji formacyjnej r闚nego i transparentnego naboru do zawodu s璠ziego. To, 瞠 projekt ustawy jasno formu逝je, czego oczekuje od kandydat闚 na s璠zi闚, a �cie磬a doj�cia do zawodu jest przejrzysta i m闚i ni mniej, ni wi璚ej: �Je�li poradzisz sobie w sali s鉅owej, to w ci鉚u kilku lat zostaniesz s璠zi�", mo積a oczekiwa�, 瞠 szczeg鏊nie atrakcyjna oka瞠 si� ta perspektywa dla ludzi ceni鉍ych sobie jasno�� regu� zar闚no w 篡ciu publicznym, jak i prywatnym. Nie mo積a tak瞠 traci� z pola widzenia, 瞠 jednocze�nie rz鉅owe rozwi頊anie nie wyklucza rekrutacji do zawodu s璠ziego tak瞠 spo�r鏚 innych grup zawodowych, tj. do�wiadczonych adwokat闚, radc闚 prawnych, notariuszy i prokurator闚. Paradoksalnie zwi瘯sza si� ich szanse w ubieganiu si� o urz鉅 s璠ziego, gdy� nie b璠� stawa� w szranki z asesorami s鉅owymi. Konkursy, w kt鏎ych wystartuj�, b璠� organizowane tylko dla nich, a tym samym konkurs b璠zie si� odbywa� w grupach por闚nywalnych. Obywatele w przysz這�ci b璠� mogli si� przekona�, czy �lepsi" okazali si� absolwenci KRSSiP czy do�wiadczeni zawodowo prawnicy. Albo te� doj�� do wniosku, 瞠 ka盥a grupa wnios豉 now�, swoist� jako�� do s鉅ownictwa.

Ku przestrodze

Na koniec, jako s璠zia �re磨mowy", 篡cz� zar闚no sobie, jak i wszystkim Szanownym Kolegom uczestnictwa w debacie opartej na intelekcie, otwartej na r騜ne pogl鉅y, w kt鏎ej decyduj鉍� rol� odgrywa� b璠zie si豉 umys逝 i jego argument闚, a nie pozycja debatuj鉍ego w hierarchii s鉅owej. A o za tym idzie, 篡cz� odwagi my�lenia.

Lepiej, aby konstytucja nie by豉 wi璚ej instrumentem maskuj鉍ym brak argument闚. I oby apele zawieraj鉍e sformu這wania � eufemistycznie rzecz ujmuj鉍 � naciskaj鉍e na tych koleg闚, kt鏎zy nie do ko鎍a podzielaj� pogl鉅y wyra瘸ne poprzez uchwa造 kolejnych organ闚 samorz鉅u s璠ziowskiego, stowarzysze� s璠ziowskich czy te� uchwa造 gremi闚 o charakterze nieformalnym, nie zabi造 wolno�ci my�lenia. �le by si� sta這, gdyby w ogniu walki politycznej wyra瘸j鉍ej si� w negacji wszelkich zaproponowanych przez ten rz鉅 zmian wchodz鉍y do s逝瘺y s璠ziowskiej asesorzy zostali napi皻nowani jako s璠ziowie �gorsi" albo �niekonstytucyjni" przez t� bardziej aktywn� medialnie cz��� �rodowiska.

Autorka jest s璠zi� S鉅u Rejonowego dla Krakowa-Podg鏎za w Krakowie delegowan� do Ministerstwa Sprawiedliwo�ci