Ardeny, wywiadowcza katastrofa

Oficerowie amerykańskiego wywiadu wojskowego żartowali, że baron Hiroshi Oshima, od 1939 r. japoński ambasador w Berlinie, powinien dostać wysokie odznaczenie za swój wkład w pokonanie III Rzeszy. Oshima, wielki germanofil, syn byłego japońskiego ministra wojny, był osobą bardzo chętnie przyjmowaną przez Hitlera i innych niemieckich prominentów. Wódz III Rzeszy często mu się zwierzał ze swoich najtajniejszych sekretów. Oshima cytował później Hitlera słowo w słowo w depeszach wysyłanych do MSZ w Tokio. Depesze te były przechwytywane przez amerykańską stację nasłuchową w Asmarze. Odczytywanie tych dokumentów nie stanowiło żadnego problemu, bo Amerykanie złamali kilka lat wcześniej japoński szyfr dyplomatyczny. 4 września 1944 r. Oshima relacjonował w swojej depeszy spotkanie z Hitlerem, który był tego dnia w zaskakująco dobrym nastroju. Przekonywał, że wkrótce uda mu się ustabilizować front zachodni i zebrać siły na „ofensywę na wielką skalę na Zachodzie".

Führer zwierzył się, że jego sztabowcy pracują nad planem tej ofensywy. Nadano jej kryptonim „Wach am Rhein" („Straż na Renie") i wstępnie ustalono, że ruszy ona w listopadzie (później przesunięto jej datę na 16 grudnia). Amerykański radiowywiad zrobił z tą depeszą Oshimy to samo co z poprzednimi – zamieścił w raporcie rozesłanym do kilkunastu wojskowych i cywilnych oficjeli, w tym do sztabu gen. Dwighta Eisenhowera, naczelnego dowódcy alianckich sił ekspedycyjnych w Europie (SHAEF). Mimo to, gdy 16 grudnia 1944 r. niemiecka ofensywa przerwała front w Ardenach, wszystkie alianckie sztaby sprawiały wrażenie totalnie zaskoczonych.

Widmowy front

12 grudnia 1944 r. niemieccy marszałkowie i generałowie przybywali do zamku Ziegenberg pod Frankfurtem. Rozkaz Führera nakazywał stawić się tam bez adiutantów. Nie wyjaśniał celu tej narady, więc wielu zaproszonych dowódców mogło się obawiać, że po stawieniu się na miejscu zostaną aresztowani i posądzeni o udział w zamachu z 20 lipca. Po przybyciu na miejsce musieli zdawać esesmanom broń osobistą i teczki. Potem oddać w szatni płaszcze i czapki. Wyprowadzano ich następnie na dwór, gdzie szli w marznącym deszczu i błocie, pomiędzy szpalerami esesmanów i gestapowców, do autobusów. Autobusy woziły ich przez pół godziny po okolicy, przejeżdżając po kilka razy wokół jednego miejsca. W końcu dotarły do celu: do Orlego Gniazda, kwatery dowodzenia, z której Hitler kierował inwazją na Francję w 1940 r. Generałów i marszałków usadzono w sali konferencyjnej w bunkrze. W pewnym momencie do sali wszedł Führer. Przez godzinę mówił w chaotyczny sposób (zapewne pod wpływem mieszaniny narkotyków i leków, które przyjmował w hurtowych ilościach), aż w końcu w teatralny sposób oświadczył: „Podjąłem wielką decyzję. Rozpocznę ofensywę na Zachodzie! Uderzymy tutaj – w Ardenach! (...) Ta bitwa zdecyduje, czy Niemcy przeżyją, czy umrą!". Ta bitwa miała się rozpocząć za mniej niż 80 godzin, a zapewne znaczna większość obecnych na sali dowódców była do niej sceptycznie nastawiona. Żaden z nich nie zgłosił jednak swoich obiekcji.

To, że Hitler mógł w ogóle myśleć o „rozstrzygającej ofensywie" na froncie zachodnim, było wynikiem „serii niefortunnych wypadków" z lata 1944 r. Najpierw Stalin zatrzymał tuż przed Warszawą centralny odcinek frontu wschodniego i pozwolił feldmarszałkowi Walterowi Modelowi na załatanie gigantycznej dziury wybitej w nim w wyniku operacji „Bagration". Model jednocześnie zebrał na Linii Zygfryda pobite niemieckie jednostki uciekające z Francji, uzupełnił je marynarzami z okrętów bezczynnie stojących w portach i obsługą techniczną z lotnisk. We wrześniu impet alianckiej ofensywy mocno wyhamował, bo zaczęły się ujawniać ich poważne problemy logistyczne. Czołgi generała Pattona stały w Lotaryngii, bo paliwo przekierowano na potrzeby idiotycznie zaplanowanej przez marszałka Montgomery'ego operacji „Market Garden" w Holandii. Niekompetencja Montgomery'ego opóźniła też oczyszczenie z Niemców ujścia Skaldy, czyli szlaku wodnego do Antwerpii – wielkiego i niezniszczonego portu, który mógł ożywić aliancki łańcuch logistyczny. Niemiecka obrona na froncie zachodnim zyskała więc bezcenny czas, który pozwolił jej okrzepnąć, o czym szybko przekonali się amerykańscy żołnierze zaangażowani w krwawe walki o Akwizgran i Las Huertgen.

Niemiecki żołnierz mijający płonącą amerykańską półgąsienicę. Ardeny, 17 grudnia 1944 r.

Fotosearch/Getty Images

Niemieccy dowódcy liczyli na to, że strategia defensywna będzie kontynuowana. Hitler jednak niespodziewanie postanowił rzucić swoje najlepsze siły do desperackiej ofensywy na Zachodzie. Koncepcja wodza III Rzeszy opierała się na głupim założeniu, że „Amerykanie nie potrafią walczyć" i że jeden silny cios wymierzony w ich armię sprawi, że będą błagać go o pokój (podobny błąd popełnił admirał Yamamoto, planując atak na Pearl Harbor i bitwę o Midway). Celem ofensywy miało być rozdzielenie wojsk amerykańskich i brytyjskich, odcięcie kilkuset tysięcy żołnierzy w wielkim kotle w Belgii i w Holandii oraz zdobycie portu w Antwerpii. Niemieccy planiści zbytnio nie przejmowali się 3. Armią gen. Pattona oraz innymi alianckimi siłami, które mogły przyjść z odsieczą i zadać Niemcom silny cios z flanki. Amerykańskie i brytyjskie lotnictwo właściwie też pominięto w tych planach, bo spodziewano się, że będzie uziemione przez złą pogodę (feldmarszałek Model uważał, że cele ofensywy są zbyt ambitne. Przedstawił Hitlerowi plan o wiele mniejszego, „defensywnego" natarcia. Podobnie zrobił też feldmarszałek Gerd von Rundstedt. Oczywiście, nie posłuchano ich). Liczono na to, że po zawarciu rozejmu na Zachodzie siły wykorzystane w natarciu na Antwerpię szybko zostaną przerzucone nad Wisłę i będą tam bronić frontu.

Siły rzucone przez Niemców do ofensywy w Ardenach były – przynajmniej na papierze – potężne. W północnym sektorze frontu miała atakować 6. Armia Pancerna SS SS-Oberstgrupenfuehrera Josefa „Seepa" Dietricha. To ona miała zdobywać Antwerpię. W jej skład wchodziły takie elitarne jednostki jak: 1. Dywizja Pancerna SS „LSSAH" (Leibstandarte SS Adolf Hitler, czyli „przyboczna straż Hitlera"), 12. Dywizja Pancerna SS „Hitlerjugend" czy 3. Dywizja Spadochronowa. Do tej armii została dołączona też 150. Brygada Pancerna, czyli jednostka specjalna dowodzona przez Otto Skorzenego, „ulubionego komandosa Hitlera". Jej żołnierze byli przebrani w amerykańskie mundury, jeździli zdobycznymi jeepami oraz na czołgach upodobnionych do amerykańskich maszyn. Mieli za zadanie siać chaos na tyłach US Army. W sektorze centralnym miała nacierać na Brukselę 5. Armia Pancerna generała Hasso von Manteuffla, w skład której wchodziły m.in. 2. Dywizja Pancerna, 116. Dywizja Pancerna i Dywizja Panzer Lehr. W południowym sektorze frontu miała atakować 7. Armia gen. Ericha Brandenbergera, w skład której wchodziła m.in. 5. Dywizja Spadochronowa. Od północy zabezpieczać niemieckie natarcie miała 15. Armia gen. Gustava-Adolfa von Zangena. Niemcy dysponowali w dniu rozpoczęcia ofensywy łącznie w tym rejonie 406 tys. żołnierzy, 557 czołgami i 667 działami samobieżnymi. Sprzyjała im pogoda mocno utrudniająca działania alianckiemu lotnictwu. Niemcy mieli jednak też poważne problemy logistyczne. Brakowało im przede wszystkim paliwa, które często musieli dostarczać na front w zbiornikach i kanistrach na furmankach. Sporą część niemieckich sił stanowiły niedoświadczone dywizje grenadierów ludowych, a i w „elitarnych" formacjach było mnóstwo świeżych rekrutów ze słabym przeszkoleniem. Spora część dywersantów Skorzenego mających udawać amerykańskich żołnierzy znała język angielski jedynie w stopniu podstawowym.

Niemcy mieli przeciwko sobie w Ardenach dosyć słabe amerykańskie siły. Były to głównie jednostki ze 116. Dywizji Piechoty, 28. Dywizji Piechoty, 4. Dywizji Piechoty, 9. Dywizji Zmechanizowanej, 102. Grupy Kawalerii Zmechanizowanej i 14. Grupy Kawalerii Zmechanizowanej. Były one częścią 12. Grupy Armii gen. Omara Bradleya. W rejon Ardenów kierowano na odpoczynek oddziały, które zostały już mocno wykrwawione lub pozbawione doświadczenia oddziały ze świeżych rekrutów. Choć Ardeny były miejscem, przez który przeszły niemieckie ofensywy w 1870, 1914 i 1940 r., to w wyniku jakiegoś gigantycznego przeoczenia alianccy sztabowcy uważali te belgijskie góry za miejsce, w którym można absolutnie wykluczyć, że Niemcy będą nacierali. Ardeny miały opinię widmowego frontu, a pomiędzy oddziałami amerykańskimi i niemieckimi panowała niepisana umowa, że „nie strzelamy do was, jeśli wy nie strzelacie do nas". Amerykanie puszczali Niemcom z okopów przez głośniki muzykę Glena Millera, a Niemcy odwdzięczali się „Lili Marlene". Belgowie, których przymusowo wcielono do Wehrmachtu, przechodzili przez front, by odwiedzić swoje żony, dzieci i dziewczyny. W linii frontu były wielokilometrowe nieobsadzone luki. Raz zdarzyło się nawet, że niemiecki patrol przedostał się przez jedną z nich i ukradł Amerykanom czołg Sherman, którego załoga raczyła się wówczas mocnym belgijskim piwem w gospodzie. Ardeny były bez wątpienia najsłabiej przygotowanym do walki fragmentem alianckiego frontu.

Amerykańscy żołnierze ostrzeliwujący pozycje niemieckie w czasie walk w Ardenach

AKG IMAGES Gmbh/BE&W

Zaginione raporty

Czy alianci mogli się jednak lepiej przygotować na ofensywę w Ardenach? Jak najbardziej mogli. Cały czas dochodziły do nich bowiem sygnały, że Niemcy szykują potężne uderzenie. Pisał o tym m.in. amerykański historyk William Breuer. Przytaczane przez niego relacje wskazują, że alianckie tajne służby nie miały prawa nie wiedzieć o zbliżającym się natarciu w Ardenach.

Niemcy bardzo dbali o zachowanie tajemnicy. Przed ofensywą przestali więc korzystać z komunikacji szyfrowanej przez Enigmę, podejrzewając, że alianci złamali jej kod. Tajne informacje dotyczące przygotowań do ataku mimo to jednak wyciekały. Pod koniec listopada 1944 r. generał SS Josef „Seep" Dietrich chciał zaimponować ładnej trzydziestokilkuletniej Irlandce (żonie węgierskiego dyplomaty) i podczas przyjęcia w berlińskim hotelu opowiedział jej, że jego 6. Armia Pancerna SS koncentruje się przed atakiem na granicy z Belgią. Irlandka była brytyjską agentką i szybko przesłała do Londynu meldunek. Ktoś w sztabie Eisenhowera w Paryżu odłożył jednak jej raport na półkę.