Jedynie 26 proc. Ukraińców pracujących w Polsce uważa, że obcokrajowcy wykonują u nas prace cięższe i bardziej niebezpieczne niż rodzimi pracownicy. Pozostali oceniają, że są traktowani tak samo jak Polacy, tym bardziej że większość pracuje legalnie, a dwie trzecie jest zatrudnionych na umowę o pracę – wynika z udostępnionego „Rzeczpospolitej" raportu na temat bezpieczeństwa pracy w Polsce. Opublikowała go Koalicja Bezpieczni w Pracy na postawie badania ARC Rynek i Opinia, które we wrześniu objęło 300 ukraińskich pracowników w naszym kraju.
Czytaj także: Kłopoty na rynku pracy. Niemcy zabiorą nam Ukraińców
Większość z nich czuje się w Polsce bezpiecznie, a prawie 40 proc. jest nawet zaskoczonych dbałością pracodawców o przestrzeganie standardów, zwłaszcza na tle warunków w swojej ojczyźnie (69 proc.ocenia, że normy bezpieczeństwa są w Polsce wyższe niż na Ukrainie).
Mieszkanie i wyżywienie
Zadowoleniu z warunków pracy w Polsce sprzyjają świadczenia dodatkowe; zarówno raport Koalicji Bezpieczni w Pracy, jak i badania agencji zatrudnienia Personnel Service dowodzą, że Ukraińcy najczęściej mają zapewnione przez pracodawcę mieszkanie i wyżywienie. Zdaniem Andrzej Smółki, prezesa koalicji, na wyżywienie z reguły mogą liczyć pracownicy branży gastronomicznej, a z kolei zakwaterowanie jest normą w branży budowlanej. Jak jednak twierdzi Krzysztof Inglot, prezes Personnel Service, konkurencja o pracowników z Ukrainy, których zatrudnia już ponad połowa firm w Polsce (są takie, gdzie Ukraińcy stanowią 40–50 proc. załogi), sprawiła, że również zakłady produkcyjne zapewniają im z reguły bezpłatne zakwaterowanie. – To już konieczność, skoro darmowe noclegi są standardem w Czechach czy na Słowacji, które coraz silniej konkurują z nami o Ukraińców – twierdzi Inglot.
Zaznacza jednak, że dla pracowników z Ukrainy głównym kryterium wyboru oferty jest stawka godzinowa i liczba godzin pracy. Większość z nich przyjeżdża do Polski na dwa–trzy miesiące, często do prostych, sezonowych prac. Zdaniem Inglota pracownicy z Ukrainy najchętniej pracują sześć dni w tygodniu po osiem–dziesięć godzin. Potwierdza to też badanie koalicji, w którym ponad połowa Ukraińców deklaruje chęć pracy powyżej dziesięciu godzin dziennie. – Możliwość pracy w nadgodzinach jest istotnym atutem pracy w Polsce dla Ukraińców, którzy do nas przyjeżdżają na wyznaczony okres i chcą zarobić jak najwięcej – twierdzi Andrzej Korkus, prezes agencji zatrudnienia EWL. Według niego bardziej restrykcyjne prawo w Niemczech, które ogranicza taką możliwość, może ograniczyć chęć wyjazdów Ukraińców do pracy za Odrą, podobnie jak koszt zakwaterowania, którego niemieccy pracodawcy zwykle nie finansują.
Długie godziny pracy Ukraińców w Polsce zwiększają jednak ryzyko wypadków.
Wypłata najważniejsza
Jak podkreśla Marek Maszewski, dyrektor w firmie SEKA (jednego z członków Koalicji Bezpieczni w Pracy), aż 18 proc. Ukraińców w ciągu ostatnich dwóch lat uległo wypadkowi przy pracy. – To wielka liczba, skoro ten wskaźnik dla ogółu pracowników w Polsce nie przekracza 1 proc.
Na ten wskaźnik może wpływać nieznajomość zasad BHP wśród prawie jednej trzeciej Ukraińców. Najgorzej jest wśród pracujących na czarno, do czego przyznaje się 14 proc. pracowników z Ukrainy. Ich też często dotyczą naruszenia prawa pracy. Jak ocenia Ewa Kacprzak-Szymańska, prawniczka ze Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, każdego miesiąca pięciu–dziesięciu Ukraińców zgłasza do warszawskiego biura SIP nieprawidłowości związane z zatrudnieniem.
To jednak drobna część faktycznych naruszeń, z których spora część zdarza się w małych miejscowościach czy na wsiach. O ile duże firmy i agencje zatrudnienia, które częściej muszą się liczyć z kontrolą inspekcji pracy i Straży Granicznej, raczej przestrzegają przepisów, o tyle problemem jest sytuacja w MŚP, np. w budownictwie, czy w rolnictwie. Tam Ukrainiec rzadko dostaje umowę o pracę w swoim języku czy przechodzi szkolenie BHP. Jeszcze gorsza bywa sytuacja zatrudnianych prywatnie (i zwykle na czarno) opiekunek z Ukrainy. Do SIP Ukraińcy zgłaszają przede wszystkim brak albo zaniżenie wynagrodzenia za pracę. Zdarza się np., że pracodawca, który wypłaca im co miesiąc 200–300 zł zaliczki, obiecując wyrównać należności po zakończeniu pracy, nie wywiązuje się z tej obietnicy. To najczęściej skłania pracowników do szukania pomocy, a wtedy, przy okazji, wychodzą niekiedy na jaw inne nieprawidłowości, jak fatalne warunki mieszkaniowe, dźwiganie ciężarów czy złe traktowanie pracowników. – Ukraińcy chętnie pracują w nadgodzinach i są w stanie wiele znieść, dopóki nie ma problemów z wynagrodzeniem – ocenia Ewa Kacprzak-Szymańska.
Zarobić w Polsce i zawieźć do domu
Większość, bo 66 proc., Ukraińców pracujących w Polsce ogranicza tu do minimum wydatki, chcąc jak najwięcej zaoszczędzić i zawieźć do domu. Według „Barometru Imigracji Zarobkowej – I półrocze 2018 r." agencji zatrudnienia Personnel Service 45 proc. badanych Ukraińców zadeklarowało, że wydaje na utrzymanie 200– 500 zł miesięcznie. Ponad jedna piąta twierdzi zaś, że wystarcza im do 200 zł. Zaciskają pasa głównie sezonowi pracownicy z Ukrainy, którzy przyjeżdżają do nas na sześciomiesięczne oświadczenia. Dodatkowo koszty ich utrzymania zmniejsza fakt, że wielu Ukraińców ma zapewnione w Polsce darmowe mieszkanie i wyżywienie od pracodawcy. To wraz ze wzrostem wynagrodzeń powiększa transfery pieniężne na Ukrainę – według NBP w 2017 r. ukraińscy pracownicy w Polsce przelali do ojczyzny 11,7 mld zł (ponad 2,7 mld euro), o 50 proc. więcej niż rok wcześniej. Jak szacuje Narodowy Bank Ukrainy, w ub.roku migranci zarobkowi przekazali do kraju 9,3 mld dol., czyli ok. 5,2 mld euro (stanowiło to 9 proc. ukraińskiego PKB). W tym roku ich transfery pieniężne mają wzrosnąć do 11,5 mld dol.
Opinia
Andrzej Smółko, przewodniczący Koalicji Bezpieczni w Pracy, prezes CWS-boco Polska
Dane z naszego raportu pokazują, że obywatele Ukrainy zatrudnieni w polskich firmach nie mają pełnej wiedzy dotyczącej praw, jakie im przysługują. Może to wynikać z braku poczucia odpowiedzialności ze strony pracodawców – przepisy nie nakładają na nich takiego obowiązku. Uważam jednak, że do dobrych praktyk należy zadbanie przez pracodawcę o odpowiednią politykę informacyjną wobec pracowników. Firmy bardziej przykładają się do edukacji w zakresie zadań związanych ze stanowiskiem pracy, dlatego 70 proc. ukraińskich uczestników tegorocznego badania deklaruje znajomość zasad BHP. Jednak nadal niemal 30 proc. Ukraińców przyznaje, że ich wiedza jest niewystarczająca, co bezpośrednio przekłada się na kwestię bezpieczeństwa w pracy.