Na stronie internetowej Biura Rzecznika Praw Dziecka można zapoznać się z projektem ustawy zmieniającej przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i procedury cywilnej w taki sposób, aby możliwie najszerzej przeciwdziałać spożywaniu przez kobiety w ciąży alkoholu, narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych. Choć pomysł wspierania przyszłych matek w wychodzeniu z któregokolwiek, szkodzącego jej samej i płodowi nałogu nie wydaje się kontrowersyjny, a chęć udzielenia jej, obok lekarskiej, także opieki terapeutycznej zasługuje na aprobatę, nie ze wszystkimi proponowanymi przez RPD rozwiązaniami mogę się zgodzić. Projekt przewiduje bowiem, że w toku postępowania przed sądem opiekuńczym w sprawie o umieszczenie kobiety w szpitalu lub zakładzie leczniczym obowiązkowy będzie udział adwokata dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego.

Choć teoretycznie proponowane przez RPD zmiany w prawie ukierunkowane są na ochronę płodu przed FAS (czyli alkoholowym zespołem płodowym), w praktyce generują więcej pytań, niż proponują odpowiedzi. Nie tylko bowiem nie określono precyzyjnie, wobec kogo możliwe byłoby wdrożenie postępowania zabezpieczającego (kobiety, u której stwierdzono uzależnienie, czy osoby, która przyjęła określone substancje incydentalnie), ani nie wskazano kręgu podmiotów umocowanych do zgłoszenia sądowi „niebezpiecznych zachowań", ale także rozszerzono konstytucyjną zasadę prawnej ochrony życia.

Czytaj także: Nienarodzone dziecko może zdecydować o prawie do lokalu

Wskazać wypada, iż ustawa zasadnicza chroni „każdego człowieka", nie przesądza jednakże, kiedy zaczyna się jego życie. Kodeks cywilny stanowi tymczasem, iż zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków każdy człowiek ma wprawdzie od chwili urodzenia, jednakże zdolność do czynności prawnych uzyskuje w późniejszym wieku.

Gdyby ustawa została kiedykolwiek przyjęta, to w świetle zaproponowanych przepisów zasadne byłoby pytane, kto miałby prawo ubiegać się o naprawienie szkód wyrządzonych płodowi, gdyby nie został donoszony. Jeśli jego adwokat (bądź co bądź zostałby już ustanowiony), to na jakiej podstawie? Myślę, że nawet osobom obdarzonym bogatą wyobraźnią trudno byłoby opisać istnienie stosunku pełnomocnictwa pomiędzy płodem i adwokatem. Podobnie jak karkołomne okazałoby się najpewniej odwoływanie się do przedstawiciela ustawowego, jeśli to on miałby pełnomocnika umocować w imieniu płodu – nie istnieje bowiem przedstawiciel ustawowy dla kogoś, kto nie przyszedł na świat.

Czytaj także: Trzeba chronić nienarodzone dzieci, których matki są uzależnione

Niewątpliwie rozstrzygnięcie momentu, w którym płód przeistacza się w człowieka, to zagadnienie wykraczające poza materię ustawową. Odnoszę jednak wrażenie, że w dyskursie o zaostrzeniu przepisów antyaborcyjnych oraz prawach płodu (także za sprawą projektu ustawy RPD, w tym jego prawie do adwokata, umyka niekiedy, iż podmiotem praw (i rzecz jasna obowiązków) jest kobieta. Proponowane przepisy nie tylko antagonizują kobietę i jej nienarodzone jeszcze dziecko, ale nadto obdarzają je prawami podmiotowymi odbieranymi kobiecie. Doprawdy nie wiem, jak to możliwe, że łatwiej przychodzi nam traktowanie kobiet jako inkubatorów na płód niż stworzenie możliwych do uruchomienia w warunkach wolnościowych mechanizmów wspierających w trudnych życiowych momentach. Tymczasem jednak, parafrazując jedno z haseł demonstracji feministycznej z 1989 r. (żłobki? – ?tak, procesy? – ?nie) stwierdzam: ciąże – tak, procesy – nie.

Autorka jest adwokatem, prowadzi blog pokojadwokacki.pl