Gospodarcza przestępczość to ciągle jeden z najważniejszych problemów, z jakimi borykają się polskie firmy. Regulacje często nie nadążają za rzeczywistością, tym bardziej warto przyjrzeć się zmianom w prawie, które rzucają nowe światło na dotychczasową praktykę. Zmiany te weszły w życie 1 lipca, a przygotowała je Komisja Kodyfikacyjna. Powodują one odejście od modelu dotychczasowego, tzw. inkwizycyjności, do modelu kontradyktoryjnego, pochodzącego z systemu prawa anglosaskiego.

Zmiany dotyczą m.in. prowadzenia postępowania dowodowego w sprawach karnych, w tym oczywiście przestępczości gospodarczej. Zgodnie z nowelizacją kodeksu postępowania karnego ciężar prowadzenia postępowania dowodowego na etapie sądowym został przeniesiony z sędziego na strony postępowania, a w szczególności na oskarżyciela i oskarżonego. Co to oznacza? Przede wszystkim nowe obowiązki dla prokuratorów, którzy będą musieli zebrać szczegółowe dowody w sprawach, którymi się zajmują. Ponieważ oszustwa gospodarcze są często bardzo skomplikowane, w dochodzeniach potrzebni będą specjaliści od tego typu przestępstw. Dlatego np. Prokuratura Generalna już teraz poszukuje analityków kryminalnych i ekspertów od informatyki śledczej. Oskarżenie oraz obrona będą mogły ponadto korzystać również z opinii prywatnych, czyli ekspertyz, które będą traktowane jako dowód sporządzony na zamówienie stron od niezależnych osób lub firm posiadających specjalną wiedzę.

Ekspert śledczym

Dzięki wprowadzonym zmianom otwiera się także zupełnie nowy rozdział dla prawników – specjalistów od prawa karnego. Spodziewamy się istotnego wzrostu popytu na eksperckie usługi śledcze. Może to oznaczać przyspieszenie rozbudowywania praktyk w tym kierunku przez kancelarie prawnicze. Część wiodących kancelarii prawniczych już podjęło działania, które pozwolą na niezwłoczną realizację przedsięwzięć na rzecz przeprowadzenia dowodów przez strony postępowania w postaci obsługi w zakresie karnym i także ekspercko – przy udziale uznanych profesjonalnych doradców.

Zmiany te spowodują ogromne zapotrzebowanie na specjalistyczne usługi związane z ujawnianiem i wnoszeniem dowodów przed niezależnego arbitra, jakim od 1 lipca staje się sędzia. Odrębną sytuację stanowi od 1 lipca zmiana tzw. polityki karania. Rzadziej według założeń ma być orzekana kara więzienia w zawieszeniu, za to częściej ma być stosowane orzekanie grzywien i kar ograniczenia wolności. Nowela ustala także m.in. nowe zasady orzekania kary łącznej i wskazuje nowy klucz wymierzania środków zabezpieczających, a za niedopuszczalne uznaje przeprowadzenie i wykorzystanie dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą przestępstwa.

Nowe działy w kancelariach i analitycy kryminalni w organach śledczych skonfrontują się z jednym z najważniejszych problemów polskich firm, czyli przestępczością gospodarczą.

Liczby nie kłamią

Badanie PwC nt. przestępczości gospodarczej przeprowadzone w 2014 r. w zakresie oceny skali przestępczości gospodarczej wykazały, że prawie połowa badanych firm w Polsce padła w ostatnich trzech latach ofiarą nadużyć.

W Polsce nadużycia gospodarcze występują częściej niż globalnie (od 46 do 37 proc.), a także częściej niż w Europie Środkowo-Wschodniej (38 proc.). Sukcesywnie rośnie kradzież aktywów (z 61 do 72 proc. w Polsce), częste są także nadużycia w zakupach (33 proc.). Nieco lepiej wyglądają statystyki dotyczące poziomu korupcji (spadek z 26 proc. w 2011 r. do 21 proc. w 2014) i cyberprzestępczości (z 26 proc. do 19 proc.).

Przeciętny sprawca nadużyć w Polsce jest mężczyzną z wyższym wykształceniem w wieku 41–50 lat, ze stażem pracy powyżej dziesięciu lat. Aż 56 proc. nadużyć zostało popełnionych przez pracownika, a za 50 proc. z nich odpowiada osoba z kadry menedżerskiej. Skala strat wskazuje, że prawie co czwarty przedsiębiorca w Polsce (23 proc.) stracił do 3 mln zł, a co piąty (19 proc.) nawet 15 mln zł.

Warto też zwrócić uwagę na wysokość strat pozafinansowych. W Polsce negatywny wpływ nadużyć na morale pracowników i na relacje biznesowe wskazywano w badaniu częściej niż na świecie (44 proc. do 31 proc.).

W Polsce aż 42 proc. nadużyć zostało wykrytych poza kontrolą zarządów (na świecie jest to jedynie 22 proc.). Natomiast ponad 52 proc. nadużyć w Polsce wykryła kontrola wewnętrzna (55 proc. globalnie), a tylko 6 proc. (w skali globalnej 23 proc.) w wyniku kultury korporacyjnej (tzw. whistle-blowing system, anonimy wewnętrzne i zewnętrzne). Konsekwencją wykrytych nadużyć gospodarczych było informowanie organów ścigania o sprawcach tych przestępstw (63 proc.), dużo rzadziej decydowano się na wszczęcie procesu cywilnego – w 42 proc. przypadków na świecie i w 33 proc. na terenie Polski.

Roman Skrzypczyński jest menedżerem w zespole usług śledczych PwC, a Marcin Klimczak partnerem w tym zespole