Dorabianie do pensji przez osoby zatrudnione w administracji publicznej

Najbardziej rozbudowane przepisy dotyczące podejmowania dodatkowej działalności zawodowej dotyczą, jak się wydaje, członków korpusu służby cywilnej, a zwłaszcza urzędników służby cywilnej i osób zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie. Wszyscy członkowie korpusu służby cywilnej nie mogą, bowiem podejmować dodatkowego zatrudnienia bez pisemnej zgody dyrektora generalnego urzędu ani wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do służby cywilnej. A urzędnicy sc oraz osoby zajmujące wyższe stanowiska w tej służbie nie mogą również bez takiej zgody, podejmować innych zajęć zarobkowych. Wynika to z art. 80 ust. 1-3 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc).

Dodatkowe zatrudnienie

Przepisy ustawy o sc, nie tłumaczą, co to znaczy dodatkowe zatrudnienie. Z wyjaśnień Departamentu Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (dalej DSC KPRM) - dsc.kprm.gov.pl wynika jednak, że chodzi tu wyłącznie o świadczenie pracy na podstawie stosunku pracy a więc na podstawie: umowy o pracę, powołania, mianowania i wyboru. Oznacza to, że pracownik sc może zatrudnić się w innej firmie na podstawie umowy cywilnoprawnej, nawet nie informując przełożonego o swoim dodatkowym zajęciu. Na takich samych zasadach może też rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej. Pod warunkiem jednak, że nie złamie zakazu wynikającego z tzw. ustawy antykorupcyjnej, czyli ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 216, poz.  1584 ze zm.). Ustawa ta zabrania, bowiem wymienionym w niej osobom, wśród, których znajdują się też członkowie korpusu sc podejmowania określonej – wskazanej w niej – aktywności (temat ten wymaga odrębnego omówienia ze względu na przygotowywane w tym zakresie zmiany przepisów).

Ważne!

Ustawę antykorupcyjną, wkrótce zastąpić ma ustawa o jawności życia publicznego. Zmieni ona m.in. katalog osób, których dotyczą ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz katalog aktywności, które są dla nich zakazane.

Podejmowanie zajęć zarobkowych

Szerszy zakaz „dorabiania do pensji" dotyczy urzędników sc i osób zajmujących wyższe stanowiska w sc. Im bez pisemnej zgody dyrektora generalnego nie tylko nie wolno podejmować dodatkowego zatrudnienia, ale także zajęć zarobkowych, co oznacza zakaz wykonywania wszelkich zajęć związanych z uzyskiwaniem dochodów w ramach różnorodnych form prawnych np. stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej, ale też działalności gospodarczej (i to niezależnie od zakazu wynikającego z ustawy o ograniczeniu działalności gospodarczej).

Sprzecznie z obowiązkami

Dodatkowo, wszyscy członkowie korpusu sc (niezależnie od statusu i zajmowanego stanowiska) nie mogą wykonywać czynności lub zajęć, które są sprzeczne z obowiązkami wynikającymi z ustawy o służbie cywilnej czy realizować zadań, które podważają zaufanie do służby cywilnej. Zgodnie z wyjaśnieniami DSC KPRM praca jest sprzeczna z obowiązkami służbowymi, jeśli może:

> utrudnić lub uniemożliwić prawidłowe (zgodne z prawem) wykonywanie obowiązków służbowych,

> wywołać uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność,

> podważać zaufanie do służby cywilnej,

> godzić w powagę lub godność członka korpusu służby cywilnej.

Podejmując decyzję o dodatkowym zarobkowaniu czy zatrudnieniu, członek korpusu sc powinien mieć też na uwadze zasady etyki zawodowej zawarte w zarządzeniu nr 70 Prezesa Rady Ministrów z 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej (MP z 2011 r, nr 93, poz. 953) >patrz ramka. W sprawach, które budzą jego wątpliwości etyczne może też poprosić przełożonego o opinię w jego sprawie.

Urzędnicy państwowi

Zakres ograniczeń, jakie ustawodawca nałożył na urzędników państwowych jest podobny do tych obowiązujących pracowników służby cywilnej. Nie mogą oni podejmować dodatkowego zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody kierownika urzędu, w którym są zatrudnieni. Tak wynika z art. 19 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. A zatem bez zgody przełożonego mogą oni dorabiać na umowach cywilnoprawnych i prowadzić działalność gospodarczą. Pod warunkiem jednak, że zajęcia te nie będą pozostawały w sprzeczności z ich obowiązkami. Nie będą też mogły wywołać podejrzenia o stronniczość lub interesowność, a ponadto nie będą prowadziły do naruszenia zakazu wynikającego z ustawy antykorupcyjnej.

Samorządowcy pilnują się sami

Najwięcej swobody w dorabianiu do pensji mają, jak się wydaje, pracownicy samorządowi. Zgodnie, bowiem z art. 30 ich ustawy o pracownikach samorządowych (dalej uops) pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, nie może wykonywać tylko zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy. Ta łatwość, jak się wydaje, jest jednak tylko pozorna, i to z dwóch powodów. Po pierwsze w związku z tym, że ustawodawca posłużył się tu ogólnym określeniem „zajęcia" przyjąć należy, że zakaz ustanowiony w art. 30 uops dotyczy nie tylko zajęć zarobkowych, ale również zajęć niezarobkowych i nie ogranicza się wyłącznie do dodatkowego zatrudnienia. Obejmuje też np. prowadzenie działalności gospodarczej. W praktyce jest, więc bardzo szeroki.

Po drugie fakt, że podejmując dodatkową aktywność pracownicy samorządowi nie muszą zabiegać o zgodę swoich przełożonych oznacza, że cała odpowiedzialność związana z decyzją czy daną aktywność mogą prowadzić czy też nie spada na nich. A decyzja ta nie jest łatwa zważywszy na to, że użyte w ustawie sformułowania są nieostre. Zwrócił na to uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie, który w wyroku z 5 lutego 2015 r. (III SA/Lu 532/14) stwierdził, że użyte w art. 30 ust. 1 uops terminy „stronniczość" i „interesowność" mają charakter pojęć niedookreślonych. Nadanie tym pojęciom konkretnej treści, czyli wyjaśnienie, czy dany rodzaj zajęcia może wzbudzać podejrzenia stronniczości lub interesowności wymaga odniesienia się do całokształtu okoliczności danego, konkretnego przypadku.

Pracownik samorządowy musi mieć, zatem cały czas włączoną tzw. autocenzurę. Jeśli tego zaniedba i naruszy któryś z wynikających z art. 30 uops zakazów, pracodawca będzie mógł niezwłocznie rozwiązać z nim bez wypowiedzenia, stosunek pracy w trybie art. 52 § 2 i 3 kodeksu pracy lub odwołać go ze stanowiska.

Członkom korpusu służby cywilnej i urzędnikom państwowym (mianowanym) za dorabianie do pensji bez zachowania zasad przewidzianych w ich ustawach pragmatycznych grozi odpowiedzialność dyscyplinarna (w przypadku członków korpusu sc) lub porządkowa albo dyscyplinarna (w przypadku mianowanych urzędników państwowych).

podstawa prawna: Art. 80 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1889 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 19 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 30 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 902 ze zm.)

Z wyjaśnień Departamentu Służby Cywilnej KPRM

Podejmując decyzję o dodatkowym zarobkowaniu czy zatrudnieniu członek korpusu sc powinien przede wszystkim zwrócić uwagę na zasady:

> bezinteresowności, zgodnie, z którą członek korpusu sc:

– nie przyjmuje żadnych korzyści od osób zaangażowanych w prowadzone sprawy,

– nie przyjmuje żadnej formy zapłaty za publiczne wystąpienia, gdy mają one związek z zajmowanym stanowiskiem,

– rezygnuje z dodatkowego zatrudnienia lub zajęcia zarobkowego, jeżeli dalsze jego wykonywanie może mieć negatywny wpływ na sprawy prowadzone w ramach obowiązków służbowych,

– nie prowadzi szkoleń, jeżeli mogłoby to negatywnie wpłynąć na bezstronność prowadzonych spraw,

> bezstronności, zgodnie, z którą członek korpusu sc m.in.:

– nie dopuszcza do podejrzeń o konflikt między interesem publicznym i prywatnym,