Zmiany w prawie cywilnym w 2018 r.

Rok 2018 był kolejnym, który przyniósł znaczące zmiany w obszarze prawa cywilnego.

Publikacja: 03.01.2019 16:30

Zmiany w prawie cywilnym w 2018 r.

Foto: Adobe Stock

Zostaliśmy już przyzwyczajeni, że modyfikacji aktów prawnych jest dużo - inflacja ustawodawcza trwa, z pewnymi wahaniami, właściwie od 1989 r., a jej szczególny przyrost widać roku 2000. Warto odnotować jednak, że w pierwszych trzech kwartałach 2018 r. przyrost aktów prawnych był mniejszy, niż w analogicznym okresie 2017 r. (badanie Grant Thorton „Barometr stabilności otoczenia prawnego w polskiej gospodarce"). Nie tylko wszak ilość zmian ma znaczenie, ale również ich zakres. Zmiany z 2018 r. dotykają właściwie każdego z nas – bez względu na rodzaj i formę wykonywanej działalności, status konsumenta czy przedsiębiorcy, rodzaj roszczeń, które przysługują. Najistotniejsza nowelizacja mijającego roku obejmuje bowiem przedawnienie roszczeń – jedną z najistotniejszych instytucji prawa cywilnego, określającą, jak długo można się skutecznie domagać realizacji swoich „praw". Poza nimi zmiany dotyczą głównie przedsiębiorców – w zakresie prokury, kuratora osób prawnych, umocowania osób do reprezentacji organów osoby prawnej i skutków zawarcia umowy bez właściwego umocowania, a także sukcesji przedsiębiorstwa.

Niestety, wprowadzane zmiany utrwalają tendencję ustawodawcy do nowelizowania Kodeksu cywilnego „przy okazji" innych ustaw, co utrudnia zwykłemu odbiorcy bez prawniczego wykształcenia orientację w systemie prawa. W 2018 r. znów przybyło przepisów „z indeksem" („ze znaczkami"), które są przez ustawodawcę dodawane do istniejących przepisów w ramach dotychczasowej numeracji. Taka metoda redakcyjna, choć konsekwentna od lat, stanowi kolejną barierę na drodze do zrozumienia tekstu prawnego przez „Kowalskiego".

Krótsze terminy przedawnienia

Od 2018 r. każdy z nas co do zasady ma mniej czasu na dochodzenie tego, co się prawnie należy. Ogólny termin przedawnienia roszczeń został skrócony z wcześniejszych 10. lat, do lat 6. Co istotne, wszystkie terminy przedawnienia od 2 lat wzwyż będą liczone do końca roku kalendarzowego – straci zatem na znaczeniu spór o konkretną datę w danym roku, w którym roszczenie się przedawniło. Równolegle wprowadzono szczególną ochronę konsumentów i przyjęto, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. ta nakłada na sąd obowiązek badania terminów przedawnienia z urzędu w sporach, w których stroną jest konsument. W związku z tą zmianą znowelizowano też art. 187 KPC, wprowadzając obowiązek oznaczenia w pozwie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia. W art. 1171 KC wskazano, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

Czytaj także: Termin przedawnienia roszczeń skrócony z dziesięciu do sześciu lat

Stabilność sytuacji prawnej zwiększa także nowa treść art. 125 KC, który ujednolica termin przedawnienia roszczeń powstałych jako efekt postępowania sądowego – np. na skutek orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem czy ugody zawartej przed mediatorem i zatwierdzonej przez sąd. Od 2018 r. nie trzeba już badać charakteru roszczenia powstałego w ten sposób – termin przedawnienia zawsze będzie bowiem wynosić 6 lat albo 3 lata dla świadczeń okresowych. Zmianę tę należy ocenić pozytywnie, jako usuwającą potencjalne spory po orzeczeniu sądowym lub ugodzie o skutkach procesowych.

Reprezentacja, prokura i kurator osób prawnych

2018 rok przyniósł również zmiany obejmujące węższy krąg podmiotów. Art. 42 KC, dotyczący ustanowienia kuratora dla osoby prawnej, dostosowano do funkcjonujących obecnie na rynku podmiotów gospodarczych, wykreślając niepotrzebne wyłączenie z zakresu zastosowania tego przepisu przebrzmiałe już pojęcie jednostki gospodarki uspołecznionej. Dodano również art. 421 KC, w którym określono okres, na który ustanawia się kuratora. Zgodnie z §  1. tego przepisu, kuratora ustanawia się na okres nieprzekraczający roku. W szczególnie uzasadnionych przypadkach można przedłużać ustanowienie kuratora na czas oznaczony, jeżeli czynności kuratora, o których mowa w art. 42 § 3 KC, nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony. Przepis ten przyznaje też kuratorowi – niezależnie od innych przepisów – uprawnienie do złożenia wniosku do KRS o rozwiązanie osoby prawnej. Art. 421 §  2. stanowi, że jeżeli czynności podjęte przez kuratora nie doprowadziły do powołania lub uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania albo jej likwidacji, występuje on niezwłocznie z wnioskiem do sądu rejestrowego o rozwiązanie osoby prawnej. Nie narusza to uprawnień kuratora do wystąpienia z żądaniem rozwiązania osoby prawnej na podstawie odrębnych przepisów.

Czytaj także: Prokura dla przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą

Od 2018 r. doprecyzowano przepisy dotyczące prokury, wprost dopuszczając ten rodzaj pełnomocnictwa dla przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Prokura podlega zatem wpisowi do CEIDG albo do Krajowego Rejestru Sądowego. W związku z tym zmodyfikowano art. 1091, 1097i 1098 KC. Z art. 1097 §4 KC usunięto z przepisu przesłankę śmierci przedsiębiorcy jako nieskutkującej wygaśnięciem prokury.

Istotna zmiana pojawiła się w zakresie skutków niewłaściwej reprezentacji osoby prawnej przy zawieraniu umów. Dotychczas takie umowy były nieważne. Zgodnie ze znowelizowanym art. 39 KC, ważność umowy zawartej przez osobę bez umocowania (albo z przekroczeniem zakresu) zależy od jej potwierdzenia przez osobę prawną, w której imieniu umowa została zawarta. Ustawodawca postanowił zatem uczynić taką czynność prawną czynnością kulejącą (negotium claudicans), z typowymi konsekwencjami określonymi w dalszej części przepisu – wyznaczeniem terminu do potwierdzenia, obowiązkiem zwrócenia świadczeń, itp. Zmiana ta będzie może mieć istotne znaczenie dla obrotu gospodarczego, pozwala bowiem kontrahentom poprawić formalne błędy przy zawieraniu kontraktu, bez „cofania się" w obrocie handlowym i prawnym wstecz.

Sukcesja przedsiębiorstwa

Ustawodawca coraz wyraźniej dostrzega problem sukcesji przedsiębiorstw. Z tego też powodu wprowadził nowy przepis (art. 10381 KC), akcentujący potrzebę kontynuacji prowadzonej działalności gospodarczej oraz porozumienia między spadkobiercami i małżonkiem spadkodawcy jako istotnymi przesłankami przy dziale spadku. Zmodyfikowano też art. 1037 KC (wymogi co do formy umowy o dział spadku w przypadku, gdy do spadku należy przedsiębiorstwo) i 1038 KC (sądowy częściowy dział spadku).

Czytaj także: Sukcesja firm rodzinnych łatwiejsza

Ocena zmian

Nie umknie wnikliwemu wejrzeniu, że zmiany w prawie cywilnym, zwłaszcza te dotyczące przedawnienia roszczeń, mają w dużej mierze na celu „odciążenie" sądownictwa. Skoro obywatele mają mniej czasu na dochodzenie roszczeń, a sąd w przypadku konsumentów ocenia przedawnienie z urzędu, a nie na zarzut, to w konsekwencji sądy będą mieć mniej spraw na wokandzie. Co do zasady należy jednak uznać je za idące w dobrym kierunku, zwłaszcza w kontekście stabilności, którą daje prostsze obliczanie terminów. Życzmy sobie – my wszyscy, tak osoby fizyczne, prawne, jak i pozostałe jednostki organizacyjne – by 2019 rok przyniósł nam te zmiany prawa, które są niezbędne i ważne, a uchronił nas przed takimi, które poprzez natłok norm pogłębiają oddalanie się prawa od obywateli.

- dr Tomasz P. Antoszek, Szkoła Prawa Uniwersytetu SWPS

Zostaliśmy już przyzwyczajeni, że modyfikacji aktów prawnych jest dużo - inflacja ustawodawcza trwa, z pewnymi wahaniami, właściwie od 1989 r., a jej szczególny przyrost widać roku 2000. Warto odnotować jednak, że w pierwszych trzech kwartałach 2018 r. przyrost aktów prawnych był mniejszy, niż w analogicznym okresie 2017 r. (badanie Grant Thorton „Barometr stabilności otoczenia prawnego w polskiej gospodarce"). Nie tylko wszak ilość zmian ma znaczenie, ale również ich zakres. Zmiany z 2018 r. dotykają właściwie każdego z nas – bez względu na rodzaj i formę wykonywanej działalności, status konsumenta czy przedsiębiorcy, rodzaj roszczeń, które przysługują. Najistotniejsza nowelizacja mijającego roku obejmuje bowiem przedawnienie roszczeń – jedną z najistotniejszych instytucji prawa cywilnego, określającą, jak długo można się skutecznie domagać realizacji swoich „praw". Poza nimi zmiany dotyczą głównie przedsiębiorców – w zakresie prokury, kuratora osób prawnych, umocowania osób do reprezentacji organów osoby prawnej i skutków zawarcia umowy bez właściwego umocowania, a także sukcesji przedsiębiorstwa.

Pozostało 85% artykułu
Opinie Prawne
Artur Nowak-Far: Crowdfunding. Zmagania Dawidów i Goliatów
Opinie Prawne
Prof. Marlena Pecyna: O powadze prawa czyli komisja śledcza czy „śmieszna”
Opinie Prawne
Marek Isański: Dla NSA Trybunał Konstytucyjny zawsze był zbędny
Opinie Prawne
Stanisław Biernat: Czy uchwała Sejmu wpływa na status sędziów-dublerów
Opinie Prawne
Ewa Szadkowska: Konfiskata auta. Rząd wchodzi w buty PiS