Jakie prawa ma przedsiębiorca - świadek przestępstwa

Od pierwszego lipca tego roku zmieniły się zasady prowadzenia postępowań karnych, które stały się bardziej kontradyktoryjne. Powinni pamiętać o tym nie tylko ci przedsiębiorcy, którzy są podejrzani o jakieś czyny zabronione, czy przedsiębiorcy, którzy padli ofiarą przestępstwa, ale także właściciele i przedstawiciele firm, którzy zostaną wezwani w charakterze świadka.

Jeżeli zatem przedsiębiorca będzie świadkiem jakiegoś przestępstwa czy też zostanie wezwany do złożenia zeznań jako przedstawiciel czy pracownik pokrzywdzonej firmy, to powinien pamiętać, że w toku postępowania przygotowawczego czy sądowego przysługuje mu szereg uprawnień. Z racji bycia świadkiem ma również szereg obowiązków.

Stawiennictwo jest obowiązkowe

Kiedy przedsiębiorca otrzyma wezwanie w charakterze świadka w sprawie karnej, to ma obowiązek stawienia się w oznaczonym miejscu i czasie oraz złożenia zeznań. Bez względu na to, czy został wezwany do stawiennictwa na policji, w prokuraturze czy sądzie. Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. Inne zwolnienie jest niewystarczające.

Jeżeli świadek nie stawi się w wyznaczonym terminie bez należytego usprawiedliwienia, to można nałożyć na niego karę pieniężną. Może ona wynieść nawet 10 tys. zł. Organ prowadzący postępowanie może ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka.

Kara pieniężna grozi również osobie, która w inny bezpodstawny sposób uchyla się od złożenia zeznań. W praktyce sytuacja taka może wystąpić np. wówczas, gdy świadek wprawdzie stawi się na przesłuchanie, ale bezpodstawnie nie będzie chciał rozmawiać z funkcjonariuszem policji, prokuratorem czy sędzią.

Jeżeli kara pieniężna nie przyniesie skutków, to niesforny świadek może nawet zostać pozbawiony wolności na krótki okres. W razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania osoba taka może zostać aresztowana na czas nieprzekraczający 30 dni. Areszt może być stosowany niezależnie od kary pieniężnej. Należy go jednak uchylić, jeżeli osoba aresztowana spełni obowiązek albo postępowanie przygotowawcze lub postępowanie w danej instancji ukończono.

Coraz częstsze wideokonferencje

Nie w każdym przypadku niestawiennictwo w określonym miejscu skutkuje karą pieniężną, zatrzymaniem czy nawet aresztowaniem świadka. Czasem możliwe jest bowiem, a nawet wskazane, by przesłuchanie odbyło się na odległość. Przesłuchanie takie odbywa się za pomocą systemu umożliwiającego transmisję obrazu i dźwięku, a więc poprzez tzw. wideokonferencję. Wówczas przy przesłuchaniu w miejscowości, w której mieszka świadek, uczestniczy osoba wyznaczona przez sąd, np. urzędnik sądowy, referendarz sądowy czy asystent sędziego. Z reguły przesłuchania w tym trybie przeprowadzane są, gdy świadek mieszka daleko od siedziby sądu, w którym toczy się proces.

Jeżeli świadek nie może się stawić na wezwanie z ważnego powodu, np. choroby, to może zostać on przesłuchany w miejscu swojego pobytu.

W przypadku gdy świadek przebywa za granicą, bo np. tam prowadzi swój biznes, to może zostać on przesłuchany przez polskie służby dyplomatyczne lub konsularne w kraju pobytu. W przypadku braku takich placówek może zostać on przesłuchany przez miejscowy sąd lub prokuraturę w ramach pomocy prawnej między Polską a danym krajem. Organ prowadzący postępowanie może jednak uznać, że konieczne jest osobiste przesłuchanie takiej osoby. W takiej sytuacji ma ona obowiązek przyjechania do Polski i złożenia zeznań.

Można uchylić się od odpowiedzi na pytania

Nie w każdym przypadku odmowa rozmowy z funkcjonariuszem policji, prokuratorem czy sędzią skutkuje nałożeniem na świadka kary pieniężnej do 10 tys. zł. W ściśle określonych przypadkach można bowiem odmówić złożenia zeznań. Prawo takie przysługuje osobom najbliższym dla podejrzanego czy oskarżonego. Zeznań nie muszą zatem składać np. rodzice, małżonkowie, dzieci czy osoby pozostające w konkubinacie.

Co ważne, prawo do odmowy zeznań nie przysługuje wspólnikom. Nawet wówczas jeżeli przyjaźnią się oni od wielu lat i przez ten czas prowadzą wspólny biznes. Pozostawanie w takiej więzi nie powoduje bowiem, że biznesowi partnerzy są osobami najbliższymi. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Prowadzący postępowanie karne może zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z podejrzanym czy oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym. W praktyce może to dotyczyć np. narzeczonych, którzy nie pozostają w konkubinacie.

Odmowa zeznań jest prawem a nie obowiązkiem świadka. Oznacza to, że może on z niego skorzystać, ale nie musi. W praktyce osoba taka musi stawić się na przesłuchaniu i jeśli nie będzie chciała zeznawać, to musi oświadczyć do protokołu, że korzysta z przysługującego jej uprawnieniu do odmowy składania zeznań. Ważne, żeby to uczyniła najpóźniej do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, o czym należy ją pouczyć. Późniejsze skorzystanie z tego uprawnienia jest nieskuteczne. Jeżeli świadek najpierw w postępowaniu przygotowawczym złożył zeznania, a później przed sądem oświadczy, że skorzysta z prawa do odmowy składania zeznań, to poprzednio złożone przez nią zeznanie nie może służyć za dowód w sprawie.

Poza odmową składania zeznań świadek może również odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania. Prawo takie przysługuje mu wówczas, jeżeli odpowiedź na takie pytanie mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną.

Zawsze trzeba mówić prawdę

Jeżeli przedsiębiorca stawi się na przesłuchanie i nie skorzysta z przysługującego mu prawa do odmowy składania zeznań czy odmowy odpowiedzi na pytania, to musi pamiętać o tym, żeby zawsze mówić prawdę. W przeciwnym razie może się narazić na surową odpowiedzialność prawną. Składanie fałszywych zeznań stanowi bowiem przestępstwo.

Zgodnie z art. 233 § 1 kodeksu karnego ten, kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, popełnia przestępstwo. Grozi za nie do trzech lat pozbawienia wolności. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie.

Od świadka może być odebrane przyrzeczenie mówienia prawdy i niezatajania znanych faktów. Dotyczy to świadków, którzy ukończą 17 lat, zdają sobie sprawę ze znaczenia przyrzeczenia, nie byli wcześniej karani za krzywoprzysięstwo lub fałszywe oskarżenie oraz nie są podejrzani w danej sprawie lub w sprawie ściśle powiązanej.

Przestępstwem jest również fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Zgodnie z art. 238 kodeksu karnego kto zawiadamia o przestępstwie lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania, wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat.

Zanonimizowane dane

Składając zeznania, świadek ma obowiązek nie tylko mówienia prawdy, ale też podania swoich danych. Chodzi nie tylko o imię i nazwisko, ale również o adres zamieszkania czy pracy. Nie oznacza to oczywiście, że podejrzany czy oskarżony bez problemu będzie mógł poznać te dane. Adres miejsca zamieszkania i pracy świadka czy pokrzywdzonego nie jest bowiem ujawniany w aktach sprawy. Dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu przesłuchania. Załącznik ten oraz inne dokumenty – w całości lub w części, w jakiej zawierają dane dotyczące miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków – przechowuje się w odrębnym załączniku adresowym do akt sprawy. Pozostają one wyłącznie do wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Do akt sprawy załącza się uwierzytelnione kserokopie dokumentów lub ich części, sporządzone w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z tymi danymi.

Dane te można ujawnić jedynie wyjątkowo. Utajnienie nie dotyczy m.in. miejsca pracy świadka będącego funkcjonariuszem publicznym, składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją, chyba że dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać ujawnione w protokole. Dodatkowo sąd lub prokurator może ujawnić w niezbędnym zakresie dane adresowe lub oryginały dokumentów, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W praktyce może chodzić o sytuację, gdy zeznania składa współpracownik przedsiębiorcy podejrzanego o przestępstwo. Jeżeli osoby te pracują w tym samym miejscu, to utajnianie danych adresowych miejsca pracy świadka byłoby bezcelowe.

Co ważne, w razie zagrożenia życia lub zdrowia świadka lub jego najbliższych mogą oni otrzymać ochronę policji na czas czynności procesowej. Jeżeli stopień zagrożenia jest wysoki, to mogą oni wystąpić o ochronę osobistą lub pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Wniosek o udzielenie ochrony kieruje się do komendanta wojewódzkiego Policji za pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie albo sądu.

Świadek i jego najbliżsi mogą też otrzymać pomoc prawną i psychologiczną w Sieci Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem.

podstawa prawna: Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (DzU nr 89, poz. 555 ze zm.)

Autor jest prokuratorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota

Kto to jest

Świadek to osoba powołana przez organ prowadzący postępowanie sądowe do złożenia zeznań. Zeznania świadka stanowią dowód w postępowaniu sądowym.

Najważniejsze obowiązki i uprawnienia świadka w postępowaniu karnym

Obowiązki:

– stawianie się na każde wezwanie organu procesowego,

– składanie zeznań,

– mówienie prawdy i nie zatajanie znanych mu faktów,

– poddanie się oględzinom zewnętrznym ciała - w przypadku gdy jest osobą pokrzywdzoną,

– poddanie się przesłuchaniu przez biegłego lekarza lub psychologa,

– złożenie przyrzeczenia, jeżeli istnieją ku temu przesłanki procesowe i zażądają tego uczestnicy postępowania;