Zażalenie w postępowaniu karnym

Chodzi tutaj o:

– wszelkie postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa wyłącza zaskarżalność (art. 459 § 1 kodeksu postępowania karnego);

– wszelkie postanowienia „co do środka zabezpieczającego” (art. 459 § 2 k.p.k.) – postanowienie o zastosowaniu, jak i odmowie zastosowania takiego środka;

– inne postanowienia niż wymienione wyżej w wypadkach przewidzianych w ustawie, wtedy gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 459 § 2 k.p.k.), np. w przedmiocie zawieszenia postępowania (art. 22 § 2 k.p.k.), dotyczące właściwości sądu (art. 35 § 3 k.p.k.), o umieszczeniu oskarżonego na obserwacji psychiatrycznej lub o jej przedłużeniu (art. 203 § 4 k.p.k.), w przedmiocie środka zapobiegawczego (art. 252 § 2 k.p.k. i art. 254 k.p.k.), w kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego (art. 550 § 3 k.p.k.), postanowienia prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia powództwa cywilnego wydanego na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.p.k., o odmowie udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym (art. 159 k.p.k.), postanowienia co do odtworzenia akt wydanego na podstawie art. 165 § 1 k.p.k. (art. 165 § 2 k.p.k.), postanowienia o przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej (art. 180 § 2 k.p.k.), postanowienia o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka wydanego na podstawie art. 184 § 1 k.p.k. (art. 184 § 5 k.p.k.);

– zarządzenia o podobnych do wymienionych wyżej wymogach, tj. zamykające drogę do wydania wyroku, dotyczące środka zabezpieczającego lub zaskarżalne z mocy przepisów szczególnych (art. 466 § 1 k.p.k.), np. o odmowie przyjęcia wniosku o uzasadnienie wyroku (art. 422 § 3 k.p.k.), o odmowie przyjęcia środka odwoławczego (art. 429 § 2 k.p.k.), o zwrocie aktu oskarżenia do uzupełnienia braków formalnych (art. 337 § 2 k.p.k.), zarządzenia dotyczącego kar porządkowych (art. 290 § 2 k.p.k.);

– wszelkie postanowienia i zarządzenia, ale wyłącznie w postępowaniu przygotowawczym i tylko dotyczące osób niebędących stronami, jeśli naruszają ich prawa lub interesy (art. 302 § 1 k.p.k.);

– czynności lub zaniechania czynności w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. zażalenie na zatrzymanie (art. 246 § 1 k.p.k.), na przeszukanie i zatrzymanie rzeczy (art. 236 § 1 k.p.k.), niedoręczenie w terminie 6 tygodni od zgłoszenia zawiadomienia o przestępstwie zawiadomienia o wszczęciu lub odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa (art. 306 § 3 k.p.k. w zw. z art. 325a k.p.k.).

Zażalenie przysługuje stronom oraz osobie, której postanowienie, zarządzenie lub czynność bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 459 § 3 k.p.k.). Wnosi się je do organu, który wydał zaskarżoną decyzję w terminie zawitym 7 dni od jej ogłoszenia, a gdy przepis ustawy nakazuje doręczyć odpis – od daty doręczenia.

Uzasadnienie postanowienia sporządza się wraz z postanowieniem (art. 98 § 1 k.p.k.), a zarządzenia uzasadnia się z urzędu, gdy podlegają zaskarżeniu (art. 99 § 2 k.p.k.). Osoba niebędąca stroną, uprawniona do wniesienia zażalenia, może korzystać z pomocy pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu (art. 87 § 2 k.p.k.).

Jeżeli zażalenie odnosi się do postanowienia (zarządzenia) kończącego postępowanie, a jest sporządzone przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika, dołącza się odpowiednią liczbę odpisów (jak w przypadku apelacji) dla osób, których dotyczy zaskarżona decyzja.

Należy podkreślić, że złożenie zażalenia nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego orzeczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątek stanowi zażalenie na karę porządkową aresztowania (art. 290 § 3 k.p.k.). Odmowa wstrzymania wykonania zaskarżonego orzeczenia nie wymaga uzasadnienia (art. 462 § 2 k.p.k.).

Zażalenie jest rozpoznawane przez sąd na posiedzeniu. Strony, obrońcy, pełnomocnicy i inni zainteresowani uczestnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego, w przypadku gdy rozpoznaje on zażalenie na postanowienie kończące postępowanie, na postanowienie o zatrzymaniu, na postanowienie, przy wydawaniu którego w I instancji podmiotom tym przysługiwało prawo do udziału w posiedzeniu sądu (art. 464 § 1 k.p.k.).

Prawo do udziału w posiedzeniu sądu rozstrzygającego kwestię w I instancji przysługuje również do posiedzeń:

– poprzedzających zastosowanie środka zapobiegawczego oraz przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania (art. 249 § 3 i 5 k.p.k.);

– przewidzianych w sprawach wymienionych w art. 339 § 1 i 3 pkt 1, 2 i 6 k.p.k. (art. 339 § 5 k.p.k.), tj.:

a) gdy prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających, w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania,

b) gdy akt oskarżenia zawiera wniosek z art. 335 k.p.k.,

c) wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu;

– w kwestii przepadku przedmiotu poręczenia (art. 270 § 2 k.p.k.) i w przedmiocie odtworzenia akt (art. 164 k.p.k.);

– w kwestii umorzenia i zastosowania środka zabezpieczającego (art. 354 pkt 2 k.p.k.);

– w kwestii uzupełnienia wyroku o pewne rozstrzygnięcia (art. 420 § 3 k.p.k.);

– w kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego (art. 550 § 2 k.p.k.);

– w kwestii wznowienia prawomocnie zakończonego procesu (art. 544 § 3 k.p.k.);

– w przedmiocie wniosku państwa obcego o ekstradycję (art. 603 § 1 i 2 k.p.k.);

– w przedmiocie wykonania europejskiego nakazu aresztowania (art. 607l § 1 i 3 k.p.k.).

Osobę uprawnioną do udziału w posiedzeniu, czy to z mocy prawa, czy też w wyniku zgody sądu, należy powiadomić o czasie i miejscu takiego posiedzenia (art. 117 k.p.k.). W trakcie posiedzenia strony mogą składać wnioski, oświadczenia i przedstawiać swoją argumentację, a także możliwe jest zwrócenie uwagi sądu na dostrzeżone uchybienia, które mogą powodować ewentualną potrzebę rozpoznania środka poza granicami zaskarżenia.

Zasadą jest, że organem odwoławczym od zaskarżalnych rozstrzygnięć prokuratora jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 465 § 2 k.p.k.). Wyjątkami od tej zasady są sytuacje, gdy według przepisów k.p.k.:

– organem odwoławczym pozostaje sąd, ale inny niż właściwy do rozpoznania sprawy, np. zażalenie na prokuratorskie postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia służy do SR miejsca prowadzenia postępowania (art. 293 § 3 k.p.k.), zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego (art. 252 § 2 k.p.k.).

Z kolei na zatrzymanie zarządzone przez prokuratora w celu doprowadzenia osoby podejrzanej (art. 247 k.p.k.) zażalenie przysługuje do SR miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania przygotowawczego;

– organem odwoławczym jest prokurator nadrzędny nad tym prokuratorem, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie. Chodzi tutaj o zażalenie na umorzenie postępowania przygotowawczego z uwagi na prywatnoskargowy charakter czynu i brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu (art. 465 § 2a k.p.k.);

– organem odwoławczym jest prokurator bezpośrednio przełożony nad tym, który wydał rozstrzygnięcie lub dokonał czynności. Dotyczy to zażaleń na odmowę udostępnienia akt oraz zażaleń na postanowienia, zarządzenia i inne czynności prokuratora podejmowane w trakcie postępowania przygotowawczego;

– zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów wydane w postępowaniu przygotowawczym kierowane jest do prokuratora nadrzędnego lub prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru. W przypadku gdy ten się do niego nie przychyli, to przekazuje je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 626a k.p.k.).