Ochrona zabytków należy do gmin

Zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=170666]ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162, poz. 1568 ze zm.)[/link].

Jej przepisy określają zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków, do których zalicza się ministra właściwego do spraw kultury, w imieniu którego zadania i kompetencje wykonuje generalny konserwator zabytków, oraz wojewodów, w imieniu których działają wojewódzcy konserwatorzy zabytków.

Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami jest również zadaniem jednostek samorządu terytorialnego, przede wszystkim gmin, o czym mówi wprost art. 7 ust. 1 pkt 9 [link=http://]ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.)[/link].

Zadania gmin w tym zakresie precyzują przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

[srodtytul]Nie tylko wpis do rejestru[/srodtytul]

Formami ochrony zabytków są: wpisanie do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Rejestr zabytków prowadzi właściwy wojewódzki konserwator zabytków. Wpisuje się do niego zarówno zabytki ruchome, jak i nieruchome. Decyzję o wpisie do rejestru wydaje się bądź z urzędu, bądź na wniosek właściciela obiektu.

W przypadku gdy do rejestru wpisuje się rzecz nieruchomą, adnotację na ten temat należy wpisać do jej księgi wieczystej. Ponadto starosta, działając w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może na takim budynku czy budowli umieścić znak informujący o tym, że zabytek podlega ochronie.

Decyzję o uznaniu danego zabytku za pomnik historii podejmuje natomiast prezydent RP na wniosek ministra właściwego do spraw kultury. W tym celu wydaje również rozporządzenie, w którym określa m.in. granice zabytku nieruchomego uznanego za pomnik historii.

Tą formą ochrony mogą być objęte zabytki wpisane do rejestru zabytków, a także park kultury, do którego utworzenia kompetencje ma gmina.

[srodtytul]Zachowanie miejscowej tradycji osadniczej[/srodtytul]

Aby chronić wyróżniające się krajobrazowo tereny wraz z położonymi na nich zabytkowymi nieruchomościami, gminy mogą tworzyć parki kulturowe.

Decyzję w tej sprawie podejmuje rada gminy w formie uchwały, która powinna być zaopiniowana przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Uchwała rady powinna określać przede wszystkim: nazwę parku, jego granice, sposób ochrony, a także obowiązujące na jego terenie zakazy i ograniczenia. Te ostatnie mogą w szczególności dotyczyć:

- prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej;

- zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;

- umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego (z wyjątkiem znaków drogowych oraz znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego);

- składowania lub magazynowania odpadów.

Dla obszarów, na których utworzony został park kultury, gmina ma obowiązek opracować i uchwalić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

O ile zadaniem rady jest utworzenie parku, a także powołanie do życia jednostki organizacyjnej, której zadaniem będzie zarządzanie tym terenem, o tyle do wójta należy stworzenie planu ochrony parku kulturowego.

Plan ten organ wykonawczy gminy sporządza w porozumieniu z właściwym miejscowo wojewódzkim konserwatorem zabytków. Do wejścia w życie planu ochrony konieczne jest również jego zatwierdzenie przez radę gminy, która w tej sprawie podejmuje stosowną uchwałę.

Jeżeli park kulturowy ma przekraczać granice gmin, konieczne jest współdziałania rad, w szczególności przez zgodne określenie zasad zarządzania takim terenem.

[srodtytul]Finansowanie opieki[/srodtytul]

Jednostki samorządu terytorialnego, w których posiadaniu znajdują się zabytki, mogą otrzymywać – tak jak każdy inny posiadacz takiego obiektu – dotacje z budżetu centralnego na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku.

Dotacji takiej udziela albo minister właściwy do spraw kultury, albo wojewódzki konserwator zabytków.

Ponadto, jak wynika z przepisów ustawy o ochronie zabytków, gminy, a także powiaty i województwa samorządowe, mogą nie tylko otrzymywać dotacje na opiekę nad zabytkami, ale również wspierać finansowo prace przy zabytkach.

Zgodnie bowiem z treścią art. 81 ust. 1 omawianej ustawy w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale.

Może ona zostać udzielona w wysokości 100 proc. nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę planowanych prac.

Pamiętać jednak należy, że dotacja taka może zostać udzielona jedynie na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku, który został wpisany do rejestru.

[ramka][b]Zagospodarowanie przestrzenne[/b]

Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się również przy sporządzaniu i aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju.

Dotyczy to planów i strategii tworzonych zarówno na poziomie krajowym, jak i na poziomie województw, powiatów oraz gmin. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się w szczególności ochronę: