Ucieczka od rzeczywistości

Spektakl reżyserował Zygmunt Hübner. Publiczność odczytywała wtedy losy pacjentów zakładu psychiatrycznego jako metaforę rzeczywistości PRL.

– To przedstawienie było rodzajem rewolty społecznej. Ludzie mieli potrzebę buntu, ale nie mogli go głośno zamanifestować. Nagle usłyszeli ze sceny to, co chcieli usłyszeć – mówi reżyser Jan Buchwald. – Teraz nie ma już tego typu zewnętrznych okoliczności politycznych.

Realizatorzy spektaklu chcą za to pokazać, że społeczeństwo jest bardzo zróżnicowane.

– Są w nim na przykład młodzi ludzie wchodzący ostro w życie, ciężko pracujący i płacący za to ogromną cenę – mówi Buchwald. – Opowiadamy o nich trochę przez postać siostry Ratched. Ona skupiona jest na celu, chce mieć wyniki. Ale musi za to poświęcić własną prywatność. Z drugiej strony są pacjenci tego szpitala – ludzie starsi, których ona trzyma twardą ręką.

Większość pacjentów znalazła się w szpitalu, bo świat zewnętrzny jest dla nich nieosiągalny. Są za wolni, nie mają siły nadążać za zmianami, nie mogą znaleźć miejsca w życiu, więc chowają się, wierząc, że to najlepsze rozwiązanie.

Wtedy pojawia się McMurphy – aktywizuje ich do działania, zachęca do ryzyka i uczy, że życie jest piękne.

– Myślę, że mój McMurphy ma duże poczucie godności i honoru, jest asertywny, a przy tym trochę „crazy” – mówi Tomasz Sapryk. – Wszystko, co robi, wynika z jego wewnętrznej prawdy. Nigdy nie był sterowany, nie lubi, by ktoś decydował za niego, i przez to ma kłopoty.

Siostrę Ratched zagra Aleksandra Bożek, w postać Wodza Bromdena wcieli się Waldemar Kownacki.

Aktorzy spędzili wiele godzin, dyskutując nad tekstem.

– Byliśmy dwa, trzy razy w zakładzie zamkniętym, wybitny profesor opisywał nam konkretne przypadki – dodaje Sapryk. – Film widziałem kilkakrotnie, ale przez rok, kiedy wiedziałem, że szykujemy spektakl, bałem się go obejrzeć. Leży na półce. Myślę, że zobaczę go dopiero po premierze. Nie chcę się nim sugerować.

[ramka]Najpierw była powieść...

„Lot nad kukułczym gniazdem” to debiutancka powieść Kena Keseya (1935 – 2001) opublikowana pierwszy raz w 1962 roku. W Stanach Zjednoczonych sprzedała się w nakładzie ponad 8 mln egzemplarzy.

Autor, jeszcze jako student Stanford University, za namową przyjaciela wziął udział w rządowym programie badań nad środkami psychomimetycznymi. Podjął też pracę jako sanitariusz na nocnej zmianie w szpitalu psychiatrycznym. Obserwacje i zdobyte tam doświadczenia wykorzystał w książce. Ze wstępu polskiego wydania z 1996 roku dowiemy się, że Kesey, aby lepiej wczuć się w postać Wodza, poddał się elektrowstrząsom, a przy pisaniu powieści zażywał pejotl oraz LSD.

W książce, inaczej niż w filmie i teatralnej adaptacji, narratorem jest wielki Indianin. Wszystkie wydarzenia opisywane są z jego perspektywy. Szpital jawi mu się jako kombinat. Wielka Oddziałowa wyposażona w koszyk pełen zębatek, kółek i trybów gotowa jest w każdym momencie naprawić zepsuty mechanizm. Te nie do końca realne wizje uzupełniają toczące się wydarzenia.

Po „Locie...” Kesey napisał m.in. „Sometimes A Great Nation” (1964) oraz „Jaskinie” (1990).[/ramka]

[ramka]...później powstał film

Filmowa adaptacja powieści Keseya była wydarzeniem 1975 roku. Obraz zdobył pięć Oscarów w najważniejszych kategoriach: reżyseria (Milos Forman), najlepszy aktor (Jack Nicholson), najlepsza aktorka (Louise Fletcher), najlepszy scenariusz adaptowany (Lawrence Hauben, Bo Goldman) oraz najlepszy film (producenci: Saul Zaentz i Michael Douglas). Poza tym obraz nominowany był za zdjęcia, montaż, muzykę oraz drugoplanową rolę Brada Dourifa.