Kiedy można żądać wyłączenia sędziego

Sąd Najwyższy wskutek skargi kasacyjnej czytelnika uchylił niekorzystny dla niego wyrok sądu II instancji w sprawie spadkowej i przekazał ją do ponownego rozpoznania. Czytelnik pyta, czy będzie ją rozpatrywał ten sam skład sędziowski. Sprawa ciągnie się już 12 lat. W odczuciu czytelnika sędziowie II instancji byli wyraźnie do niego uprzedzeni. Pyta, czy w takiej sytuacji może domagać się zmiany składu sędziowskiego.

Odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi: nie, sprawy nie może rozpatrywać ten sam skład, który wydał uchylony wyrok. Tak zapisano w art. 398 § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930 ]kodeksu postępowania cywilnego[/link]. Sprawa musi trafić do innych sędziów. To samo dotyczy orzeczenia sądu I instancji uchylonego przez sąd II instancji (art. 386 § 5 k.p.c).

[srodtytul]Bo nieodpowiedni [/srodtytul]

Odpowiedź na drugie pytanie jest trudniejsza. W art. 48 k.p.c. wskazano, kiedy sędzia jest wyłączony z mocy ustawy, automatycznie jako tzw. sędzia nieodpowiedni (iudex inhabilis). Nie wolno mu orzekać w sprawie:

- w której jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy będzie oddziaływać na jego prawa albo obowiązki, np. jest wierzycielem albo dłużnikiem solidarnym jednej ze stron,

- członków rodziny: małżonka, krewnych i powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia (rodzeństwo, kuzynów, ciotki, wujów) i powinowatych bocznych do drugiego stopnia,

- osób związanych stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli,

- w której występował jako pełnomocnik albo radca prawny jednej ze stron,

- o ważność aktu prawnego przez niego sporządzonego lub rozpoznanego,

- o wznowienie postępowania, w którym wydał orzeczenie,

- w której orzekał w sądzie niższej instancji lub występował jako prokurator.

Jeśli sędzia wyłączony orzekał w sprawie, postępowanie jest nieważne i musi toczyć się w danej instancji od początku.

[srodtytul]Bo podejrzany [/srodtytul]

Niezależne od przyczyn wskazanych w art. 48 k.p.c. sąd musi wyłączyć sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeśli istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwości co do bezstronności sędziego w danej sprawie (art. 49 k.p.c.). Jest to tzw. sędzia podejrzany (iudex suspectus). Niewyłączenie się sędziego na podstawie art. 49 k.p.c., w świetle którego nie powinien być wyłączony, nie pociąga za sobą nieważności postępowania. Może jednak być przyczyną uchylenia przez sąd II instancji czy Sąd Najwyższy.

Przepisy nie precyzują, o jaką okoliczność może chodzić. Przed niedawną zmianą art. 49 k.p.c. mowa była tylko o "stosunku osobistym" między sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem. Takie ograniczenie przesłanek wyłączenia Trybunał Konstytucyjny uznał za sprzeczne z ustawą zasadniczą. Okolicznościami uzasadniającymi wyłączenie są więc nie tylko stosunki natury emocjonalnej, np. przyjaźń czy konflikty sąsiedzkie, ale także m.in. powiązania gospodarcze, majątkowe (np. w banku, który jest pozwanym, sędzia stara się o preferencyjny kredyt). Mogą to być wszelkie inne okoliczności, jeśli na tle konkretnej sprawy mogą wywoływać wątpliwość co do bezstronności sędziego.

Powstaje pytanie, czy za okoliczność uzasadniającą wyłączenie można uznać to, że sędzia jest stronniczy, że wyraźnie faworyzuje jedną stronę czy jej pełnomocnika, a jest uprzedzony do drugiej.

[srodtytul]Niecały skład[/srodtytul]