Na zwolnienie od kosztów mogą liczyć tylko osoby w trudnej sytuacji

Cóż to takiego? Przepisy mówią, że prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Może być ono przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym.

Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Natomiast w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków czy od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.

[srodtytul]Potrzebny wniosek...[/srodtytul]

Aby móc otrzymać prawo pomocy, trzeba złożyć wniosek. Konieczne jest również jego uzasadnienie. Przepisy mówią, że przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje:

- w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania,

- w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Z kolei osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane:

- w zakresie całkowitym – gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania,

- w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Przy czym warto pamiętać, że adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego można ustanowić dla strony, która nie zatrudnia lub nie pozostaje w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Nie dotyczy to jednak adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego ustanowionego na podstawie przepisów o prawie pomocy.

[srodtytul]... na urzędowym formularzu...[/srodtytul]

Wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym.

[b]Wniosek składa się na urzędowym formularzu według ustalonego wzoru.[/b] Jak wynika z postanowienia NSA z 17 lutego 2010 r. (II GZ 9/10), [b]„w postępowaniu przed sądami administracyjnymi wniosek o przyznanie prawa pomocy nie może być złożony na innym formularzu”.[/b]

[srodtytul]... i uzasadnienie[/srodtytul]

Przyznanie prawa pomocy przysługuje osobie fizycznej, która wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (prawo pomocy w zakresie całkowitym), lub gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (prawo pomocy w zakresie częściowym). Nie wystarczy zatem jedynie ogólnikowe powołanie się na istniejące trudności czy prawidłowe wypełnienie formularza.

Użyte w art. 246 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=02349F1AC64111B332F08E3122DACD4F?id=166935]prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi[/link] sformułowanie: „gdy osoba wykaże”, oznacza, że [b]to na wnoszącym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uzasadniającej przyznanie prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.[/b] To skarżący, ubiegając się o udzielenie prawa pomocy, powinien przekonać sąd, że jego sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania sądowego.

Ważne jest zatem wykazanie wspomnianych okoliczności.

W jaki sposób należy to zrobić? Jak wynika z [b]postanowienia WSA w Kielcach z 11 czerwca 2010 r. (I SA/Ke 290/10)[/b], „jeżeli pokrycie kosztów postępowania sądowego może spowodować, że strona postępowania nie będzie mogła uiścić opłat za usługi konieczne do prawidłowej egzystencji czy kupić żywności, należy przyznać stronie prawo pomocy w zakresie pełnym lub częściowym”.

Sąd stwierdził w uzasadnieniu, że „przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych, którego domaga się skarżący (...), ma charakter wyjątkowy i jest stosowane w stosunku do osób charakteryzujących się ubóstwem – przykładowo do takich osób można zaliczyć osoby ze względu na okoliczności życiowe pozbawione całkowicie środków do życia”.

Z innego postanowienia, tym razem [b]WSA w Krakowie z 14 maja 2010 r. (III SO/Kr 15/09)[/b], wynika z kolei, że „udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście obiektywnie niemożliwe.

Kluczową zaś rolę dla oceny możliwości płatniczych skarżącego ma fakt, iż zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy powinna być rozpatrywana w dwóch aspektach – z uwzględnieniem z jednej strony wysokości obciążeń finansowych, jakie strona musi ponieść w konkretnym postępowaniu, z drugiej – jej możliwości finansowych”.

[srodtytul]Może być odmowa[/srodtytul]

Rozstrzygnięcie sądu w zakresie prawa pomocy ma charakter uznaniowy. A to oznacza, że nawet jeżeli zostałaby spełniona przesłanka braku środków na poniesienie kosztów postępowania, sąd nie musi się przychylić do żądania strony, lecz jedynie może przyznać prawo pomocy, jeżeli wedle jego uznania będzie to konieczne do zapewnienia jednostce dostępu do sądu. Potwierdza to [b]postanowienie NSA z 27 kwietnia 2010 r. (II FZ 187/10)[/b].

Podobnie wynika z [b]postanowienia NSA z 1 czerwca 2010 r. (II FZ 246/10)[/b]. Czytamy w nim: „Sąd natomiast, rozpoznając wniosek, zobowiązany jest wskazać, z jakich względów uznał, że żądanie strony zasługuje bądź nie zasługuje na uwzględnienie. Rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy, należy z jednej strony uwzględnić wysokość kosztów postępowania, jakie strona musi ponieść, a z drugiej – jej sytuację finansową, na którą składają się przede wszystkim uzyskiwane przez stronę dochody”.

Warto też pamiętać, że[b] jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku o przyznanie prawa pomocy okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie[/b] lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

„Oceniając zasadność wniosku, sąd musi rozważyć z jednej strony interes państwa w pobieraniu opłat za rozstrzyganie sprawy, a z drugiej – interes strony w dochodzeniu swych praw przed sądem, i zachować odpowiednią proporcję między nimi” ([b]postanowienie WSA w Szczecinie z 11 czerwca 2010 r., I SA/Sz 134/10[/b]).

[ramka][b]Uwaga[/b]