„Tkocze” Kleczewskiej: ludzie pracy chcą rozwalić świat oligarchów

Maja Kleczewska wystawiła wolną adaptację „Tkaczy” niemieckiego noblisty Gerharta Hauptmanna o buncie tytułowych robotników w tłumaczeniu na śląski Mirosława Syniawy z polskimi i angielskimi napisami, z dramaturgią Grzegorza Niziołka.

„Tkocze” lub „Tkacze”

Przy okazji przypomniano niechlubne wydarzenie, gdy w 1955 r. władze PRL zatrzymały w Katowicach spektakl po śląsku w tłumaczeniu Wilhelma Szewczyka. Teraz ma być inaczej, trwają przecież starania o uznanie śląskiego jako języka regionalnego, co jest też tematem kampanii prezydenckiej.

Trzeba powiedzieć, że Kleczewska zrobiła spektakl nietzscheański, bo rozsadzający dotychczasowe kanony - opowiadający o napięciach między pracodawcami a ludźmi pracy z siłą i mocą, a jednak niejednoznacznie.

Nie przedstawia robotników i pracowników w wyidealizowanej formie, a wręcz pozwala sobie na drwinę z sentymentalnych postromantycznych i presocjalistycznych wyobrażeń. W pierwszej scenie pokazuje lumpenproletariat w proszalnych gestach, niczym pielgrzymów do miejsca świętego, gdy zmuszają się do klęczenia i czołgania przed ekonomem pracodawcy za byle grosze. Nie więcej niż trzy.

Prawda czy kłamstwo

Widzimy nędzę, biedę, ale też przesadę operowej formy, również w pokazywaniu bezwzględnego i cynicznego pracodawcy (Dreissiger Mateusza Znanieckiego), który tumani swoją wizją podziału społecznych ról. Przekonuje, że rynek jest coraz bardziej drapieżny, a podział dóbr problematyczny. Brzmi jak prawda, choć równie dobrze może być to kłamstwo na służbie majątku rosnącego kosztem wyzyskiwanych. Tak bardzo niejednoznaczny stał się nasz świat i dlatego nie wiadomo jak go zmienić.

W drugiej scenie wyjeżdża z orkiestronu ponad scenę zajmujący jej całą szerokość prostokątny kubik (scenografia i reżyseria świateł Justyna Łagowska), w którym mieści się robotnicza suteryna. I tym razem Kleczewska nie idzie w łzawość, a nawet podśmiewa się ze stereotypów wzruszania biedą. Inna sprawa, że mówienie o biedzie w Katowicach, gdzie średnia zarobków jest najwyższa w Polsce to sprawa wymagająca ostrożności. Lepiej mówić o rozwarstwieniu.

Maja Kleczewska i Grzegorz Niziołek na konferencji prasowej

Foto: Przemysław Jendroska/Mat. Pras.

Grażyna Bułka, znana m. in. spektaklu „Mianujom mie Hanka” z ostatnim rekordem frekwencji w Teatrze TV, teraz jako Matka Baumert zawodzi z przesadą i wzbudza śmiech. Nawet niepełnosprawny pokazany jest poza kanonami politycznej poprawności, tak jak robotnicy - w sumie pijacy, a czasem i prostacy. Bardzo to wszystko brechtowskie, bo i łapiemy dystans, i wiemy o co chodzi, bo ciągle coś nas drażni i niepokoi. Zmusza do myślenia.

Generalnie Kleczewska śmieje się z wszystkich. Z fałszywej dobroczynności, która przypomina hipokryzję Bono i dzisiejszych celebrytów, a także wątpliwych dylematów moralnych w stylu: czy jak ja nie zjem to dzieciom w Afryce się polepszy?

Bezwzględnie pokazany jest sam Dreissiger, stereotypowy biznesmen-golfista. To niemal Elon Musk, który wyróżnia się chamstwem i bezczelnością nowego władcy świata, gdy reguły stają się niejasne, odarte z wartości społecznego ładu. Stąd też poszukiwania nowego języka przez Kleczewską, bo stary się zużył i łatwo o kłamstwo.