Stanisław Moniuszko jest dla nas ojcem narodowej opery. Twórca „Halki” i „Strasznego dworu” nawiązywał do polskiej historii, tradycji, obyczaju i folkloru, a jednocześnie jako pierwszy nasz kompozytor tak umiejętnie korzystał z europejskich kanonów XIX-wiecznej opery. Być może gdyby o swej twórczości nie myślał głównie jako o patriotycznej powinności, lecz bardziej myślał o własnej karierze, zyskałby większe uznanie w świecie. Talentu mu nie brakowało, o czym świadczy również „Paria”.

To ostatnia opera skomponowana przez Moniuszkę, jej premiera odbyła się w 1869 r. w Warszawie. O stworzeniu „Parii” myślał przez lata, gdy tylko poznał tragedię Casimire’a Delavigne’a. Długo jednak namawiał swego współpracownika Jana Chęcińskiego, by przerobił ją na libretto, a kiedy rozpoczął komponowanie muzyki, przeszkadzały mu w tym inne liczne obowiązki. „Paria” to jedyna opera Moniuszki, której akcja nie rozgrywa się w Polsce. Przeniesienie jej do Indii nie było jednak czymś niezwykłym w owych czasach. Taką egzotyczną scenerię odnaleźć można w innych dziełach epoki, Bizeta („Poławiacze pereł”) czy Delibesa („Lakme”). Tak jak u tych kompozytorów w muzyce Moniuszki nie ma orientalnych motywów, „Paria” to typowy XIX-wieczny miłosny dramat. Ciekawsze jest to, że można w niej dostrzec wpływy koncepcji Richarda Wagnera, choćby w wielkim duecie głównych bohaterów Neali i Idamora, co stanowi zapowiedź drogi, po której mógłby pójść w przyszłości Moniuszko. Niestety, zniechęciło go słabe przyjęcie „Parii”, która z warszawskiej sceny zeszła po sześciu przedstawieniach.

Dziś także rzadko bywa wystawiana, jedynie efektowną uwerturę można czasem usłyszeć na koncertach. Dobrze więc, że Warcisław Kunc z zespołami Opery na Zamku zdecydował się przypomnieć „Parię” w nagraniu płytowym. I udowodnił, że muzyka Moniuszki pełna jest dramaturgicznego napięcia. Główne partie śpiewają zaproszeni gościnnie Katarzyna Hołysz (Neala), Tomasz Kuk (Idamor) i Leszek Skrla (Dżares), których udanie wspiera solista szczecińskiej opery Janusz Lewandowski (Akebar).

Dwupłytowy album „Parii” wydany przez firmę DUX otrzymał specjalną nagrodę Złotego Orfeusza francuskiej Academie du Disque Lyrique za promowanie muzyki kompozytorów polskich. „Paria” inauguruje serię nagrań wszystkich oper Moniuszki, już niebawem szczecińscy muzycy i śpiewacy pod batutą Warcisława Kunca rozpoczną pracę nad „Flisem” oraz „Verbum nobile”.