Performance rodzi teatr

Jak mówi Leszek Mądzik, scenograf i reżyser teatralny, zaletą Dni Sztuki Współczesnej w Białymstoku jest ich różnorodność. – Festiwal nie opiera się na samych spektaklach, a wiele imprez towarzyszących często może spektaklami zaowocować – mówi twórca Sceny Plastycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. – Z mojego doświadczenia wiem, że to performance rodzi teatr.

Reżyser dodaje, że jego przedstawienie „Przejście" z ascetyczną muzyką Tomasza Stańki, które będzie można obejrzeć podczas majowego festiwalu, to powrót do bliskiej mu formy. – To krzyk z piwnicy. Z nocy, w której czuję się najbezpieczniej – tłumaczy Leszek Mądzik. – Dzięki nocy mam widza dla siebie, nawiązuję z nim kameralny kontakt.

Artysta pokazuje też w „Przejściu" coś nowego dla swojej twórczości. – Nowy element to ciało. Obecność ciała, które ma naprowadzić nas na sens naszego istnienia. Ciało nie tylko uwodzi, ale i koroduje, pokrywa się patyną – mówi.

Reżyser jest zdania, że w teatrze forma nigdy nie powinna przerastać treści. – Nie można operować tylko formą – tłumaczy. – Ci, którzy chcą szybko zdobyć widza, upraszczają przekaz, czasem wyręczają publiczność w myśleniu, a to niebezpieczny kierunek w sztuce.

Leszek Mądzik nie jest też zwolennikiem wszechobecnej prowokacji w teatrze. – Na przykład u Grotowskiego oprócz prowokacji była też zawsze pokora – przypomina. – Dziś twórcy stawiają czasem głównie na ornamentykę, na efekt. Za taką fasadą niewiele się kryje. Często takiemu powierzchownemu działaniu sprzyja nadmiar nowoczesnych projekcji. A czasem takie przedstawienie ciąży w stronę pokazu multimedialnego, nie spektaklu teatralnego.

Forma wchodzi w ciało

Jego zdanie podziela też Marcin Bartnikowski, współtwórca teatru Malabar Hotel. – Nie korzystamy zwykle z nowych mediów, komputerów, projektorów multimedialnych. W jednym ze spektakli, „Kąsaniu", udało nam się wyeliminować nawet muzykę mechaniczną na rzecz wykonywanej na żywo. Teatr ma bowiem to do siebie, że jest obcowaniem ludzi. A nas obcowanie człowieka z człowiekiem najbardziej w sztuce interesuje.

Artystom Malabar Hotel, którzy nazwę dla swojego teatru zaczerpnęli z dramatów Stanisława Ignacego Witkiewicza, stale towarzyszy absurdalne, witkacowskie właśnie, poczucie humoru, szczególnie wtedy, gdy mówią o rzeczach ważnych i poważnych. – Łatwiej pokazać coś nawet trudnego i negatywnego poprzez śmiech niż przez wielkie cierpienie i patos – uważa Marcin Bartnikowski. – Łatwiej trafić do człowieka, pokazując mu coś w krzywym zwierciadle.

Czy Malabar Hotel mieści się w kategorii: teatr formy? – Napisałem kiedyś do miesięcznika „Teatr" tekst „O nienazwanym", w którym odmówiłem nazwania tego, co robimy – zastrzega Bartnikowski. – Jesteśmy z wykształcenia aktorami lalkarzami. Wykorzystujemy jednak tzw. teatr formy, który jest szerszym pojęciem niż teatr lalek. W teatrze formy podmiotem zdarzeń może być niekoniecznie lalka, ale też przedmiot albo człowiek, który porusza się w sposób nierealistyczny, przyjmuje pewną formę. W naszym teatrze tak właśnie jest.

Zdaniem aktora i reżysera owa forma nie wyklucza realizmu. – Można przecież grać lalką i mówić tekst zupełnie realistycznie, a jednocześnie można też – jak zrobiliśmy to w naszym pierwszym spektaklu, „Efekt cieplarniany" według „Niepodległości trójkątów" – zachowywać się tak jak lalka. Narzuciliśmy skodyfikowany ruch, interpretacja tekstu była bardziej formalna, ponieważ próbowaliśmy zrealizować tę witkacowską wizję ludzi, którzy stają się zmechanizowanymi owadami. Forma wchodziła więc w ciało.

Lalka żywa i martwa

Twórców Malabar Hotel wciąż zaskakują reakcje widzów podczas spektakli. Na przykład wtedy, kiedy „lalka ożywa". – Kiedy możemy, gramy sami, ale są pewne sfery, które pokazuje się najlepiej poprzez ożywioną formę, na przykład lalkę – wyjaśnia Marcin Bartnikowski. – Widz wierzy w życie lalki. Lalka jest więc jednocześnie i żywa, i martwa. Może dlatego wywołuje ciągle takie silne wrażenie. Nie widzę zatem potrzeby szukania nowych mediów i środków wyrazu, skoro lalki wciąż tak wstrząsają ludźmi, działają na nich mocniej niż jakakolwiek projekcja multimedialna.

Publiczność w Białymstoku zobaczy jedną z najnowszych produkcji Malabar Hotel – „Alicję" w reżyserii Marcina Bikowskiego z muzyką Anny Świętochowskiej, na podstawie tekstu Marcina Bartnikowskiego. – Operujemy tu charakterystycznym dla nas absurdalnym poczuciem humoru – mówi autor. – To przedstawienie głębsze, psychoanalityczne, dotyczące nieudanej próby autokreacji. Jednak choć jest spektaklem gorzkim, gwarantuję masę dobrej zabawy.