Pozorna porażka Merkel

Południe Europy ogłosiło zwycięstwo po zakończonym w piątek unijnym szczycie. Uważniejsza lektura uzgodnień strefy euro podaje w wątpliwość skalę rzekomej porażki Angeli Merkel. Zrozumieli to również niemieccy deputowani, którzy – mimo początkowej krytyki – w piątek po południu zagłosowali za nowym funduszem ratunkowym strefy euro ESM.  Decyzja ta została jednak zaskarżona do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, a proces ratyfikacji będzie wstrzymany.

Ulga dla Hiszpanii

Strefa euro postanowiła w piątek nad ranem, że w przyszłości międzyrządowy fundusz ratunkowy EFSF/ESM będzie bezpośrednio ratował banki, bez udziału rządu narodowego. – Oznacza to zerwanie śmiertelnego uścisku między bankami a rządami narodowymi – ocenia Guntram Wolf, ekspert brukselskiego think tanku Bruegel. W przeszłości, gdy zagrożone były banki irlandzkie, to rząd w Dublinie musiał wziąć na siebie ciężar ich ratowania, zadłużając się u partnerów ze strefy euro i w MFW i zwiększając do rekordowych poziomów deficyt budżetowy i dług publiczny. Teraz ratowanie banków hiszpańskich ma przebiegać według nowego schematu.

Są jednak pewne „ale". Hiszpańskie banki potrzebują pieniędzy natychmiast, szacuje się, że do 100 miliardów euro. Dostaną je, ale na razie na starych zasadach, za pośrednictwem rządu w Madrycie, poprzez zwiększenie długu publicznego Hiszpanii. Bo nowy model wejdzie w życie pod warunkiem, że powstanie europejski nadzór bankowy.

Angela Merkel zgadza się, żeby niemiecki podatnik finansował w razie potrzeby hiszpańskie „cajas", ale tylko jeśli Niemcy będą mieli wpływ na nadzorowanie tych banków i sposoby ich restrukturyzacji. – A wtedy zarówno prywatni, jak i publiczni wierzyciele i inwestorzy mogą zostać zmuszeni do zapłacenia za taką pomoc – ocenia Sony Kapoor z londyńskiego think tanku Re-Define.

Niemieccy politycy nie są jednak zgodni, czy jest to najlepszy pomysł na walkę z kryzysem. W weekend do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło sześć skarg na pakt fiskalny i fundusz ratunkowy. Argumenty skarżących? Lewica obawia się zubożenia niemieckiego społeczeństwa zmuszonego do pomocy innym, eurosceptycy zaś nie chcą zwiększenia uprawnień Brukseli kosztem „praw wyborczych niemieckich obywateli". Trybunał może rozpatrywać wnioski kilka tygodni.

Jaki nadzór bankowy

Poza Niemcami zamiar strefy euro stworzenia wspólnego nadzoru bankowego oceniany jest pozytywnie, bo właśnie tego elementu zabrakło przy tworzeniu unii walutowej. Z punktu widzenia Polski wyraźne są niebezpieczeństwa – jak nazwał to minister finansów Jacek Rostowski – eksterytorialności, czyli zasięgu rekomendacji wydawanych przez strefę euro, która będzie dbała przede wszystkim o interesy swoich rynków, raczej nie troszcząc się o kondycję spółek córek w takich krajach jak Polska.

Porozumienie ze szczytu mówi na razie o tworzeniu unii bankowej na zasadach traktatowych, czyli z wymogiem jednomyślności 27 państw. Jeśli jednak strefie euro zależy na czasie, zamiast negocjować w gronie 27, lepiej porozumieć się w  mniejszym gronie.

Wyraźnie zresztą widać, że takie są zamiary. Nadzór, według życzenia Angeli Merkel i Francois Hollande'a, miałby być usytuowany w Europejskim Banku Centralnym, czyli banku strefy euro.

Wyraźnie przesadzone jest znaczenie decyzji, która była interpretowana jako ustępstwo na rzecz Mario Montiego. Włoski premier zaszantażował innych przywódców, mówiąc, że nie zgodzi się na inne postanowienia szczytu w Brukseli, jeśli nie zostanie spełniony jego doraźny postulat. Fundusz EFSF/ESM będzie mógł kupować instrumenty dłużne, np. włoskie, bezpośrednio na rynku. Chodzi o uniknięcie konieczności podpisywania przez kraj upokarzającego politycznie porozumienia z trojką (MFW, Komisja Europejska, EBC), które daje krajowi stygmat bankruta i w zamian za pomoc finansową przedstawia długą listę reform i oszczędności budżetowych. W przyszłości warunków porozumienia trojki ma już nie być. Ale to nie oznacza, że pomoc będzie bezwarunkowa.

Kraj będzie musiał spełnić wszystkie obowiązujące rekomendacje unijne, takie jak pakt stabilizacji i wzrostu, sześciopak, traktat fiskalny itp. Jeśli, a taka jest intencja reformowania Unii, wszystkie te standardy będą teraz dokładnie pilnowane i powiązane z sankcjami, to uzyskanie pomocy wcale nie musi być łatwiejsze niż w modelu powiązanym z trojką. Ponadto fundusz ratunkowy strefy euro jest zbyt mały, aby skutecznie ratować Włochy – zaledwie 500 mld euro. I wreszcie każda pojedyncza decyzja ratunkowa będzie wymagała zgody niemieckiego rządu i Bundestagu. Merkel dokonała więc ustępstw politycznych i stworzyła pozytywną atmosferę dla rynków. Ale bez jej zgody żadne dodatkowe euro nie zostanie wydane.