„Rzecz w tym”: Kamil Frymark: Podręczniki szkolne to najlepszy przykład wdrażania niemieckiej polityki historycznej

Czy Niemcy naprawdę wzorcowo rozliczyły się z II wojny światowej? Dlaczego w Berlinie wciąż nie ma pomnika polskich ofiar niemieckiej okupacji? I jak podręczniki szkolne kształtują pamięć historyczną młodych Niemców? W rozmowie Estery Flieger z Kamilem Frymarkiem, głównym specjalistą w Zespole Niemiec i Europy Północnej Ośrodka Studiów Wschodnich, padają odpowiedzi, które rozkładają na czynniki pierwsze obiegowe opinie.

Pierwsza część rozmowy dotyczy mitu niemieckiej sprawczości i doskonałej organizacji. Długotrwałe remonty stają się punktem wyjścia do szerszej refleksji o systemowych problemach towarzyszących realizacji wielkich projektów. Jak podkreśla Kamil Frymark, Ośrodek Studiów Wschodnich, „Niemcy mają ogromny problem z dużymi inwestycjami”. Dlaczego? Przyczyną są zarówno procedury biurokratyczne, jak i zmiany politycznych koncepcji w trakcie realizacji.

Na tym tle pojawia się temat szczególnie wrażliwy: pomnik polskich ofiar niemieckiej okupacji. Jego historia pokazuje, jak trudne są procesy decyzyjne w obszarze niemieckiej polityki pamięci. – Pomnik polskich ofiar niemieckiej okupacji to historia sama w sobie – mówi ekspert, przypominając wieloletnie starania Władysława Bartoszewskiego oraz późniejsze inicjatywy niemieckich elit politycznych.

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Estera Flieger: Niemcy nie rozliczyli się z historią. W Berlinie musi stanąć pomnik polskich ofiar

Chcę, aby to wybrzmiało: istnieje bezpośredni związek pomiędzy polityką historyczną a polityką w...

Rozmówcy zwracają uwagę na znaczenie dat i symboli. 1 września, kluczowy w polskiej pamięci, w Niemczech pozostaje marginalny. – Ta data nie jest specjalnie obecna w niemieckiej świadomości – zauważa analityk OSW, zestawiając ją z silnie zakorzenionym 27 stycznia, Dniem Pamięci o Holokauście.

Ważnym wątkiem rozmowy jest niemiecka edukacja historyczna. Badania pokazują poważny deficyt wiedzy o okupacji w Polsce. – Tej wiedzy nie ma co do zasady po stronie niemieckiego społeczeństwa – mówi Frymark, przywołując wyniki badań, według których większość młodych Niemców nie identyfikuje swoich przodków jako sprawców zbrodni.

Analiza podręczników szkolnych ujawnia selektywność narracji. Polska pojawia się głównie wtedy, „kiedy jest to konieczne”, zwłaszcza w kontekście wybuchu II wojny światowej. – Brakuje bardzo wyraźnego zestawienia różnic pomiędzy okupacją na wschodzie Europy, a okupacją na zachodzie Europy – zaznacza rozmówca, wskazując na marginalizację doświadczenia Europy Środkowo-Wschodniej. – Zawsze się mówi o liczbie ofiar Holokaustu – to około 6 milionów. W przypadku Polski to się w zasadzie nie pojawia – dodaje Frymark. Ekspert zauważa, że brak liczb wpływa na niewielkie społeczne wyobrażenie skali polskich strat. 

Czytaj więcej

Plus Minus

Niemcy to „chory człowiek Europy”. Te same błędy, te same nierozliczone sprawy

To historia upadku starannie wykształconego narodu. Niemiecka polityka historyczna jest więc nieb...

Ale rozmówca „Rzecz w tym” zauważył, że podręczniki się zmieniają, co jest szansą:  – Jeżeli Polska będzie w stanie zainteresować swoją historią konkretnych nauczycieli, to będą wiedzę przekazywać swoim uczniom, którzy – można mieć nadzieję – będą również poszukiwać informacji o Polsce.

W końcowej części podcastu pojawia się pytanie o sens i skuteczność niemieckiej polityki historycznej. Czy istnieje niemiecka polityka historyczna? Jest scentralizowana? A może leży to w gestii poszczególnych landów? – Zdecydowanie istnieje niemiecka polityka historyczna – podkreśla Frymark, wskazując, że dzięki niej Niemcy przeszły drogę „z państwa sprawcy do kraju postrzeganego jako wzór rozliczenia z przeszłością”.

Rozmowę zamyka refleksja o potrzebie pozytywnej narracji. Upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec stały się fundamentem nowoczesnej opowieści o historii. Podsumowując, Frymark wykazuje, jak pamięć historyczna przekłada się na międzynarodową pozycję państwa.