Wyliczenie należnego zachowku wymaga w szczególności uwzględnienia niektórych darowizn, otrzymanych przez uprawnionego jeszcze za życia spadkodawcy, oraz zapisów na rzecz uprawnionego, które mogą pomniejszać lub zupełnie zaspokajać roszczenie tej osoby o zachowek.
W pierwszej kolejności należy obliczyć udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, co wymaga ustalenia, jaki udział w spadku przysługiwałby uprawnionemu, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, tj. hipotetycznej sytuacji, w której spadkodawca nie pozostawiłby po sobie testamentu. Udział ten ustala się według przepisów o dziedziczeniu ustawowym. Następnie należy ustalić, jaki ułamek tego udziału przysługuje uprawnionemu w ramach zachowku (połowa czy dwie trzecie, w zależności od okoliczności dotyczących osoby uprawnionego). Należy przy tym pamiętać, że przy obliczaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy odrzucili spadek, ale nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Czym jest zachowek
Zachowek to udział w spadku przysługujący zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie ustawy, a którzy nie zostali powołani do spadku na skutek sporządzenia testamentu przez spadkodawcę, w ramach którego powołane do spadku zostały inne osoby. W takim przypadku każdemu ze spadkobierców ustawowych, którzy (w przypadku braku testamentu) zostaliby powołani do spadku z ustawy, przysługuje co do zasady połowa wartości udziału w spadku, który przypadałby mu na podstawie dziedziczenia ustawowego, a jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawniony, będący zstępnym, jest małoletni, to jego udział wynosi dwie trzecie wartości udziału w spadku, który przypadałby mu na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Następnie trzeba obliczyć substrat zachowku, tj. sumę wartości spadku, bez uwzględnienia zawartych w testamencie zapisów zwykłych i poleceń, ale z doliczeniem do wartości spadku większości darowizn (nie dolicza się np. darowizn drobnych, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach ani dokonanych przed więcej niż dziesięcioma laty przed otwarciem spadku) oraz z doliczeniem zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.
Iloczyn obu ww. wartości, tj. udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku oraz substratu zachowku, stanowi wartość zachowku należnego konkretnemu uprawnionemu.
Co do zasady, roszczenie o zachowek przysługuje uprawnionemu wobec spadkobiercy, w dalszej kolejności wobec osoby, na której rzecz uczyniony został zapis windykacyjny, a w jeszcze dalszej kolejności wobec osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Od ww. osób, z zachowaniem określonych w przepisach ustawy, szczegółowych zasad i kolejności, uprawniony może żądać zaspokojenia roszczenia o zachowek, poprzez wezwanie tych osób do jego zaspokojenia lub na drodze postępowania sądowego, wszczynanego poprzez złożenie pozwu o zachowek. Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od daty ogłoszenia testamentu.
Czytaj więcej
Należy sprawdzić, czy testament pozostawiony przez spadkodawcę jest ważny i nie został przez niego odwołany.
