Centralny rejestr umów może stracić sens. Eksperci krytycznie o rządowych planach

To długo oczekiwana nowelizacja, która ma wdrożyć uchwalone jeszcze w 2021 r. przepisy o obowiązku udostępniania w jednym systemie teleinformatycznym informacji o umowach zawartych przez jednostki sektora finansów publicznych. Ich wejście w życie kilkakrotnie przesuwano. Nowy projekt doprecyzowuje zakres umów ujętych w rejestrze, rozkłada też w czasie nakładanie rygorów. Od 1 stycznia 2026 r. obowiązywać będą one tylko administrację rządową, od lipca tegoż roku także samorządy, a od początku 2027 r. pozostałe jednostki sektora finansów publicznych. Zrezygnowano też z odpowiedzialności karnej kierowników jednostek sektora finansów publicznych za nieprawidłowe wykonywanie obowiązków z ustawy, jako że odpowiadają oni za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Wskazano też, że opublikowanie informacji o umowie w rejestrze zwalnia z udzielania ich w trybie dostępu do informacji publicznej.

Czy wszystkie umowy zawierane przez samorządy trafią do jawnego rejestru?

Opis w wykazie jest lakoniczny, jednak „Rz” już na etapie prekonsultacji alarmowała, że rząd planuje podnieść dolny limit wartości umów publikowanych w rejestrze z przewidywanych początkowo 500 zł do 10 tys. zł.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Katarzyna Batko-Tołuć: Nie ma odwrotu od jawności

W końcu udało się wprowadzić centralny rejestr umów jednostek finansów publicznych.

Szymon Osowski, prezes zarządu Sieci Obywatelskiej Watchdog, wskazuje, że choć założenia ustawy są słuszne, to wymóg publikowania umów o wartości co najmniej 10 tys. zł sprawi, że utworzenie rejestru traci sens.

– Zbieramy dane od gmin i innych podmiotów publicznych i ze wstępnych analiz wynika, że od 60–80 proc. to umowy poniżej 10 tys. zł. Więcej jest ich oczywiście w mniejszych gminach wiejskich. Zatem jeśli ten limit przejdzie, to w rejestrze zostanie, uśredniając jakieś 30 proc. umów. W dodatku takich, które i tak podlegają prawu zamówień publicznych – mówi ekspert.

Szymon Osowski nie wierzy też, by po wprowadzeniu rejestru w takim ograniczonym zakresie udało się go w następnych latach rozszerzyć.

Czytaj więcej:

Prawo dla profesjonalistów

Czy samorządowcy boją się jawności?

Projekt dotyczący centralnego rejestr...

Pro

Sieć Obywatelska Watchdog: Dolny limit umów powinien wynosić 2–3 tys. zł

– O ile można się zgodzić, że początkowo proponowana kwota 500 zł była za niska, o tyle przeskok na 10 tys. zł jest niezrozumiały. Rozsądny byłby limit rzędu 2–3 tys. zł. Przy 10 tys. z rejestru dowiemy się właściwie tylko o dużych umowach inwestycyjnych. A wszystkie umowy zlecenia, o dzieło i inne formy, w jakich pieniądze mogą wypływać, pozostaną poza nim. Po to właśnie była walka o wprowadzenie rejestru, żeby to ograniczyć – akcentuje.

Prezes Watchdoga wskazuje, że lepsze byłoby nawet poczekanie jeszcze kolejny rok, aby przygotować system do większej liczby umów.

– Jeśli Krajowa Administracja Skarbowa zbiera wszystkie dane z kas fiskalnych, to jesteśmy też w stanie zbierać dane o umowach. Tym bardziej że te informacje i tak są w urzędach gromadzone. Nie wymagałoby to wielkiej zmiany systemów informatycznych. My też rozmawiamy z gminami i wiele z nich mówi, że to kwestia dodania jednej wtyczki do istniejącego systemu – zaznacza.

Związek Powiatów Polskich o projekcie wzmacniającym jawność wydatków: limit nie powinien być ustalany w formie sztywnej kwoty

Grzegorz Kubalski, dyrektor biura Związku Powiatów Polskich, podkreśla, że nie sposób publikować w rejestrze wszystkich umów. Czasem bowiem koszt pracy wymaganej do wpisania umowy do rejestru będzie wyższy niż wartość takiej umowy. Jako przykład podaje tu zakup przez pracownika działu PR gminy gazety z artykułem na jej temat. Jakieś kryterium trzeba więc w tym wypadku przyjąć.