Szwankuje ochrona zabytków w gminach

Rok temu, 5 czerwca, weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU z 2010 r. nr 75, poz. 474).

– Wprowadziła ona jednakową ochronę zabytków na terenach objętych miejscowymi planami i na tych, gdzie ich nie ma – mówi Mariola Berdysz, dyrektor fundacji Wszechnica Budowlana.

Jej zapewnianie nie jest jednak najlepsze.

Z czego wynika problem

Przed 5 czerwca 2010 r. zabytki były chronione przede wszystkim przez: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, a także przez ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Od roku taką ochronę można ustanawiać dla nieruchomości także w następujących decyzjach: ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego, warunki zabudowy, zezwolenie na realizację inwestycji drogowej lub ustalenie lokalizacji linii kolejowej. Przed wydaniem tych decyzji trzeba je uzgodnić z konserwatorem.

– Szkopuł w tym – dodaje Mariola Berdysz – że zdecydowana większość gmin nie ma jeszcze gminnych ewidencji zabytków (mimo że w 2006 r. upłynął ustawowy termin ich sporządzenia), z których wynika, jaka nieruchomość jest zabytkowa, a jaka nie. Inwestor nie wie, czego może się spodziewać, czy przypadkiem jego nieruchomość jest umieszczona w ewidencji i tym samym jest zabytkiem czy też nie.

– W województwie wielkopolskim ewidencje ma ok. jednej trzeciej gmin – ocenia Aleksander Starzyński, wojewódzki konserwator zabytków w Poznaniu.

Z kolei w województwie małopolskim najlepiej jest w powiecie nowotarskim i tatrzańskim.

– Tam ewidencji nie mają jeszcze tylko dwie gminy – wyjaśnił Jan Janczykowski, wojewódzki konserwator zabytków w Krakowie.

– Po pierwsze, nie każda gmina ma na swoim terenie zabytki, nie zawsze więc istnieje potrzeba prowadzenia ewidencji. Po drugie, skoro ustawodawca nakłada obowiązki, to niech da na ich wykonanie pieniądze – uważa Andrzej Porawski, dyrektor biura Związku Miast Polskich.

Roboty nieobjęte ochroną

Tam, gdzie są ewidencje, pojawia się inny problem. Przepisy zapewniają skuteczną ochronę tylko wtedy, gdy roboty budowlane wymagają pozwolenia na budowę. Objęte zgłoszeniem już niestety jej nie mają.

Sztandarowym tego przykładem jest montaż na budynkach urządzeń takich jak kolektory słoneczne lub maszty. Nie wymaga to pozwolenia na budowę, a to oznacza, że są one wyjęte spod ochrony konserwatorskiej, nawet jeśli montaż jest dużą ingerencją w zabytkowy obiekt.

– Starosta może wprawdzie nałożyć na inwestora obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę dla robót objętych tylko zgłoszeniem. Wtedy wymagałyby uzgodnienia z konserwatorem. Niestety, w praktyce starostowie tego w ogóle nie robią, choć mają do tego pełne prawo – zauważa Mariola Berdysz.

Ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy, należy do obowiązków samorządu lokalnego. Mówi o tym art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Gminy między innymi mają dbać o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie" oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków". Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska". Temu zadaniu ma służyć właśnie gminna ewidencja zabytków.

Co powinna zawierać ewidencja

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:

- zabytki nieruchome (tj. nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości) wpisane do rejestru zabytków,

- inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków,

- inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Masz pytanie, wyślij e-mail do autorki r.krupa@rp.pl

Czytaj też: