Dyscyplinarki urzędników państwowych mianowanych tylko z udziałem rzecznika dyscyplinarnego

Inaczej niż w służbie cywilnej, w urzędach administracji publicznej podlegających pod ustawę o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup) nie ma jednej ścieżki pociągania zatrudnionych w nich osób do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Istotny status urzędnika

Urzędnicy państwowi zatrudnieni na podstawie umowy o pracę podlegają, bowiem odpowiedzialności porządkowej, na zasadach określonych w kodeksie pracy, której zastosowanie nie wymaga powoływania żadnych dodatkowych ciał (jedno lub wieloosobowych) takich jak komisje dyscyplinarne i rzecznik dyscyplinarny. Natomiast urzędnicy mianowani za naruszenie obowiązków pracownika ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną. Ta ostatnia wymaga nie tylko powołana wymienionych „ciał", ale również stosowania określonej w ustawie o pracownikach urzędów państwowych i wydanym na jej podstawie rozporządzeniu procedury. Chodzi tu o rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 5 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec urzędników państwowych oraz w sprawie komisji dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych (DzU nr 145, poz. 1628; dalej rozporządzenie dyscyplinarne).

Jedną z głównych postaci tej procedury jest rzecznik dyscyplinarny urzędu, który w postępowaniu dyscyplinarnym posiada pozycję zbliżoną do funkcji oskarżyciela w postępowaniu karnym. Powołuje go, na okres kadencji komisji dyscyplinarnej, kierownik urzędu spośród podległych mu urzędników państwowych mianowanych.

Praktycznie bez wymagań

Co istotne, jedynym wymaganiem, jakie ustawa stawia przed taką osobą jest określona podstawa nawiązania stosunku pracy. Rzecznikiem może zostać, bowiem tylko urzędnik zatrudniony na podstawie mianowania. Nie musi on, zatem tak jak wymagane to jest już w przypadku członków komisji dyscyplinarnej być zatrudnionym, co najmniej 5 lat w urzędzie ani dawać rękojmię należytego pełnienia powierzonej mu funkcji.

Ten brak wymagań wobec rzecznika może trochę dziwić. Przede wszystkim z powodu wyjątkowej roli, jaką osoba powołana na taką funkcję ma do spełnienia – od jakości pracy i rzetelności prowadzenia przez niego postępowania wyjaśniającego zależeć może przecież wynik całego postępowania dyscyplinarnego.

Jest to tym bardziej niezrozumiałe, że zupełnie inaczej kwestia ta została uregulowana w innym segmencie administracji publicznej – w służbie cywilnej. Tam, aby móc pełnić tę funkcję trzeba, bowiem posiadać wyższe wykształcenie oraz wiedzę i doświadczenie zawodowe niezbędne dla właściwego wykonywania obowiązków rzecznika dyscyplinarnego. Osoba powoływana na rzecznika nie może być też karaną ani za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, ani dyscyplinarnie w służbie cywilnej.

Konieczność wyłączenia się od sprawy

Z przepisów rozporządzenia dyscyplinarnego (§ 46 w związku z § 13 ust. 2 i 3) wynika wprawdzie jeszcze, że rzecznikiem dyscyplinarnym nie może być osoba, która:

- jest świadkiem lub występuje, jako biegły w sprawie,

- była lub pozostaje z obwinionym w sporze sądowym,

- jest małżonkiem lub krewnym obwinionego w linii prostej albo krewnym w linii bocznej do trzeciego stopnia,

- pozostaje z obwinionym w powinowactwie w linii prostej,

- pozostaje w służbowej zależności z obwinionym,

- jest przełożonym obwinionego.

Są to jednak okoliczności nie tyle nieograniczające wybór na rzecznika określonej osoby, co nakazujące mu wyłączenie się z powierzonej mu do wyjaśnienia sprawy i uczestnictwa w postępowaniu dyscyplinarnym.

Przy czym, zgodnie z § 45 rozporządzenia dyscyplinarnego, jeżeli rzecznik dyscyplinarny nie może czasowo pełnić swoich funkcji, kierownik urzędu powołuje spośród mianowanych urzędników inną osobę do wykonywania w danej sprawie zadań rzecznika dyscyplinarnego. Do takiej osoby stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzecznika dyscyplinarnego.

Skrócenie kadencji rzecznika

Okoliczności skutkujące odwołaniem rzecznika „na stałe" wymienia § 44 rozporządzenia dyscyplinarnego. Zgodnie z tym przepisem kierownik urzędu może odwołać rzecznika dyscyplinarnego przed upływem kadencji komisji w przypadku:

- zrzeczenia się funkcji,

- ustania stosunku pracy,

- prawomocnego ukarania w postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym,

- długotrwałej choroby uniemożliwiającej wykonywanie zadań rzecznika.

Jeżeli rzecznik dyscyplinarny został odwołany przed upływem kadencji, kierownik urzędu powołuje nowego rzecznika dyscyplinarnego w terminie 7 dni od dnia odwołania jego poprzednika, na okres do końca kadencji komisji.

Warto zauważyć, że rozporządzenie dyscyplinarne w § 44 posługuje się sformułowaniem „może odwołać". Oznacza to, że wystąpienie wymienionych w tym przepisie okoliczności może, ale nie musi skutkować odwołaniem rzecznika. Rozwiązanie to jest krytykowane w piśmiennictwie. Przede wszystkim wskazuje się, że jednakowe potraktowanie wszystkich wymienionych w cytowanym przepisie przesłanek nie ma uzasadnienia (w sytuacji np. ustania stosunku pracy urzędnika fakultatywność jego odwołania z funkcji rzecznika jest raczej fikcyjna). Uzasadnienia nie ma też uprzywilejowanie rzecznika dyscyplinarnego w porównaniu np. do członków komisji dyscyplinarnych. Okoliczności, które w przypadku członka komisji dyscyplinarnej oznaczają dla niego obligatoryjne wygaśniecie członkostwa w takiej komisji (np. w razie prawomocnego ukarania w postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym) w przypadku rzecznika dyscyplinarnego mogą, ale nie muszą pozbawić go pełnionej funkcji.

Wszczęcie postępowania

Pierwszym obowiązkiem rzecznika dyscyplinarnego jest wszczęcie, na polecenie kierownika urzędu, postępowania wyjaśniającego. Do wydania takiego polecenia zobowiązuje kierownika § 5 ust.1 rozporządzenia dyscyplinarnego. Zgodnie z tym przepisem, w przypadku powzięcia wiadomości o naruszeniu przez urzędnika obowiązków pracownika, które może stanowić podstawę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, kierownik urzędu poleca rzecznikowi dyscyplinarnemu wszczęcie postępowania wyjaśniającego.

Zaniechanie przez kierownika urzędu tego obowiązku nie jest jednak sankcjonowane, a zatem to czy w konkretnej sprawie zleci on rzecznikowi określone działania zależy tylko i wyłącznie od jego woli. Jednak, co podkreśla A. Dubownik (Komentarz do ustawy o pracownikach urzędów państwowych – Legalis) kategoryczne sformułowanie art. 34 ust.1 pragmatyki urzędniczej, zgodnie, z którym urzędnicy państwowi mianowani ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną za naruszenie obowiązków pracownika, wyklucza w tym względzie podejmowanie decyzji przez kierowników urzędów na zasadzie swobodnego uznania.

Ważne!

Rzecznik dyscyplinarny jest związany poleceniami kierownika urzędu, który go powołał. Tak stanowi § 6 rozporządzenia dyscyplinarnego.

Najpierw polecenie, później działanie

Po otrzymaniu stosownego polecenia od kierownika urzędu, którego wykonania nie wolno mu odmówić, rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające i pisemnie zawiadamia o tym urzędnika, którego to postępowanie dotyczy. Zawiadomienie takie powinno zawierać:

- oznaczenie rzecznika dyscyplinarnego,

- informację o przyczynie wszczęcia postępowania,

- pouczenie o prawie czynnego udziału w postępowaniu oraz o sposobie korzystania z tego prawa.

W toku prowadzonego postępowania, którego celem jest ustalenie okoliczności faktycznych sprawy oraz ocena czy w danym przypadku doszło do naruszenia obowiązków pracownika a jeśli tak to, jakich, rzecznik dyscyplinarny może przesłuchiwać świadków oraz biegłych, a także przeprowadzać wszelkie inne dowody, konieczne do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. Wyniki swojej pracy zobowiązany jest przedstawić na piśmie kierownikowi urzędu z wnioskiem: o zaniechanie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, o nałożenie kary porządkowej lub o przekazanie komisji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.

Jednak, jak wynika z art. 361 ust.3 uopup, decyzja o przekazaniu komisji dyscyplinarnej I instancji wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego należy do kierownika urzędu. A zatem, może on przychylić się do wniosku rzecznika o wszczęcie postępowania albo podjąć inną decyzję.