Jakie środki prawne przysługują osobie ukaranej za niestawiennictwo

Zgodnie z art. 51 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) zasadą jest, że osoba wezwana przez organ ma obowiązek osobistego stawienia tylko w obrębie gminy lub miasta, w którym zamieszkuje albo przebywa oraz sąsiedniej gminy bądź miasta. Gdyby wzywany musiał stawić się poza tym obszarem, organ prowadzący postępowanie korzysta z pomocy prawnej (por. art. 52 k.p.a.).

Czytaj także: Czy organ może ukarać stronę za niestawienie się na wezwanie

Ograniczeń terytorialnych dotyczących obowiązku osobistego stawienia się nie stosuje się gdy charakter sprawy lub czynności wymaga dokonania czynności przed organem prowadzącym postępowanie (art. 53 k.p.a.). W takim przypadku w wezwaniu trzeba jednak powołać się na ten przepis. Należy także pamiętać o obowiązku dołożenia starań przez organ, aby zadośćuczynienie wezwaniu nie było uciążliwe (art. 50 § 2 k.p.a.). Wezwanie musi być dokonane zgodnie z art. 54–55 k.p.a.

Trzeba wskazać w nim m.in.: w jakiej sprawie, w jakim charakterze i w jakim celu dana osoba zostaje wezwana oraz skutki prawne niezastosowania się do wezwania. Wezwanie nieodpowiadające wymaganiom określonym w tych przepisach nie wywoła skutków względem osoby, która się do niego nie zastosowała (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 grudnia 2008 r., sygn. I SA/Wa 1318/08, LEX nr 529914).

Postanowienie o ukaraniu grzywną i zażalenie

W myśl art. 88 § 1 k.p.a., jeżeli osoba obowiązana do osobistego stawienia się (art. 51 k.p.a.), mimo prawidłowego wezwania:

- nie stawiła się – bez uzasadnionej przyczyny – jako świadek lub biegły albo

- bezzasadnie odmówiła złożenia zeznania, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin albo udziału w innej czynności urzędowej,

może być ukarana przez organ przeprowadzający dowód grzywną do 50 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania – grzywną do 200 zł. Podkreśla się, że na podstawie tego przepisu nie można ukarać strony za niestawienie się na wezwanie organu. Zgodnie z art. 86 k.p.a. do przesłuchania strony stosuje się przepisy dotyczące świadków, ale z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu. Strona może być jednak ukarana za odmowę okazania przedmiotu oględzin bądź za odmowę udziału w innej czynności urzędowej (por. np. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 22 listopada 2018 r., sygn. II SA/Go 624/18, LEX nr 2585920). Warunkiem wymierzenia grzywny jest pouczenie w wezwaniu o skutkach niezastosowania się do wezwania, w tym o skutkach określonych w art. 88 k.p.a. (por. wyrok WSA w Warszawie z 11 marca 2014 r., sygn. VI SA/Wa 2660/13, LEX nr 1468350). Grzywnę nakłada się w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. Zażalenie można wnieść w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia adresatowi (por. art. 141 § 2 k.p.a.).

Przykład:

Załóżmy, że dana osoba nie chce okazać przedmiotu oględzin, w związku z czym organ zamierza ukarać ją grzywną. Przysługuje mu takie uprawnienie. W wyroku WSA w Lublinie z 18 grudnia 2007 r. (sygn. II SA/Lu 773/07, LEX nr 510907) zwrócono uwagę, że nawet okazanie przedmiotu oględzin tylko przedstawicielom organu – z jednoczesną odmową okazania go stronie, która ma prawo uczestniczyć w tej czynności – uprawniałoby organ do wymierzenia grzywny z art. 88 § 1 k.p.a. Należy jednak pamiętać, że grzywna wymierzona po raz pierwszy, niezależnie od ilości wezwań skierowanych do tej osoby, nie może przekraczać 50 zł (por wyrok WSA w Warszawie z 11 marca 2014 r., sygn. VI SA/Wa 2660/13, LEX nr 1468350).

W art. 88 § 3 k.p.a. zaznaczono, że ukaranie grzywną nie wyklucza możności zastosowania do opornego świadka środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych. W razie uchybienia przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie, obowiązkom z art. 88 § 1 k.p.a., organ przeprowadzający dowód - zamiast wymierzyć żołnierzowi grzywnę - występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której ten żołnierz pełni służbę, z wnioskiem o pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 88a k.p.a.).

Przykład:

Załóżmy, że na wezwanie organu nie stawił się – jako świadek – żołnierz w czynnej służbie wojskowej, pełniący terytorialną służbę wojskową dyspozycyjnie, a organ ukarał go za to grzywną. Przysługiwało mu takie uprawnienie. W art. 88a k.p.a. określono zakres uprawnień organu w razie niestawienia się na wezwanie żołnierza w czynnej służbie wojskowej. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2019 r. poz. 330 ze zm.) żołnierzami w czynnej służbie wojskowej są żołnierze zawodowi. Ponadto, w myśl art. 59 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1459 ze zm.), żołnierzami w czynnej służbie wojskowej są osoby, które odbywają lub pełnią: zasadniczą służbę wojskową, przeszkolenie wojskowe, terytorialną służbę wojskową, ćwiczenia wojskowe, służbę przygotowawczą, okresową służbę wojskową bądź służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Żołnierzowi terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie organ mógł wymierzyć grzywnę za niestawiennictwo, ale w przypadku innych żołnierzy w czynnej służbie wojskowej uprawnienia organu ograniczałyby się do wystąpienia do dowódcy jednostki wojskowej, z wnioskiem o pociągnięcie tego żołnierza do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Wniosek o zwolnienie od kary

Organ, który nałożył grzywnę, może także – na wniosek ukaranego, złożony w ciągu siedem dni od daty otrzymania zawiadomienia o ukaraniu – uznać za usprawiedliwioną nieobecność lub odmowę zeznania, wydania opinii albo okazania przedmiotu oględzin i zwolnić od kary grzywny. Na odmowę zwolnienia od kary służy zażalenie (art. 88 § 2 k.p.a.). Wniosek, o którym mowa w tym przepisie, jest drugim, odrębnym środkiem prawnym przysługującym osobie ukaranej.

Zażalenie na postanowienie o ukaraniu grzywną rozpoznaje organ wyższej instancji niż ten, który nałożył grzywnę. Natomiast wniosek o uznanie np. nieobecności za usprawiedliwioną i zwolnienie od grzywny rozpatrzy organ, który wymierzył tę karę. Dopiero jeżeli ten organ odmówi zwolnienia od kary, to na takie postanowienie będzie przysługiwać zażalenie. Wniosek o zwolnienie od grzywny nie musi być poprzedzony zażaleniem na nałożenie grzywny.

Przykład:

Załóżmy, że dana osoba została wezwana przez organ do osobistego stawienia się jako świadek przez telefon. Uprawnienie do dokonania wezwania w tej formie wynika z art. 55 k.p.a. Zgodnie z tym przepisem w sprawach niecierpiących zwłoki wezwania można dokonać również telefonicznie albo przy użyciu innych środków łączności, ale z podaniem danych wymienionych w art. 54 § 1 k.p.a. oraz imienia, nazwiska i stanowiska służbowego pracownika organu wzywającego. Wezwanie dokonane w taki sposób powoduje skutki prawne tylko wtedy, gdy nie ma wątpliwości, że dotarło do adresata we właściwej treści i w odpowiednim terminie. Załóżmy, że były problemy z połączeniem telefonicznym i osoba wzywana nie usłyszała gdzie i kiedy ma się stawić, ale organ uznał wezwanie za skuteczne i ukarał ją grzywną za niestawiennictwo. W takim przypadku ukarany może wnieść zażalenie na postanowienie o wymierzeniu mu grzywny, powołując się na to, że wezwanie nie wywołało skutków prawnych. Gdyby natomiast wezwanie było prawidłowe, ale wezwany nie mógł stawić się np. z powodu nagłej choroby, może złożyć wniosek o uznanie jego nieobecności za usprawiedliwioną i zwolnienie od grzywny. Na skorzystanie z każdego tych środków ukarany ma 7 dni od dnia doręczenia mu postanowienia o ukaraniu grzywną.