Dyrektor ma rok na sprawdzenie przydatności pracownika

Stosunek pracy pracownika służby cywilnej może być nawiązany tylko na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony. Pracodawca z tzw. budżetówki nie może więc wykorzystywać wszystkich rodzajów umów wymienionych w kodeksie pracy. Oznacza to, że nie wolno mu zatrudniać pracowników ani na umowę na okres próbny (taką funkcje pełni tu w pewnym sensie pierwsza umowa na czas określony) ani na umowę na czas wykonania określonej pracy. To kolejne ograniczenie jego swobody w tym zakresie.

Osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w administracji rządowej zaczynają od umowy na czas określony. Zawierana jest od razu na ?12 miesięcy, z możliwością jej wcześniejszego rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem.

Pierwsza praca

Przez osobę podejmującą po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej rozumie się osobę, która:

- ?nie była wcześniej zatrudniona w służbie cywilnej na czas nieokreślony,

- ?nie była zatrudniona na czas określony 12 miesięcy i nie otrzymała pozytywnej pierwszej oceny w służbie cywilnej,

- ?nie jest osobą zwolnioną ?z zawodowej służby wojskowej pełnionej w Ministerstwie Obrony Narodowej lub terenowym organie administracji rządowej podległym MON, która następnie była zatrudniona w tej jednostce organizacyjnej na stanowisku pracy utworzonym ?w miejsce zlikwidowanego stanowiska służbowego lub stanowisku równorzędnym.

Jak widać ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej usc), posługuje się swoją własną definicją osoby podejmującej po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej. I to ta definicja, a nie potoczne rozumienie sformułowania „podejmowała pracę po raz pierwszy ?w służbie cywilnej" decyduje ?o tym czy dyrektor generalny musi zatrudnić daną osobę na podstawie 12-miesięcznego kontraktu czy też może sam wybrać rodzaj umowy (na czas określony lub na czas nieokreślony).

Osobą podejmującą po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej będzie, zatem np. osoba zatrudniona wcześniej, nawet dwu- lub trzykrotnie w służbie cywilnej, ale na czas określony albo osoba, która wprawdzie była zatrudniona na rok, ale nie uzyskała pozytywnej pierwszej oceny.

Przykład

Pracownik był zatrudniony ?od 1 kwietnia 1999 r. do 31 marca 2002 r. w służbie cywilnej na czas określony na okres trzech lat. Zastępował urzędniczkę, ?która wzięła urlop wychowawczy. Został zwolniony z odbycia ?służby przygotowawczej przez dyrektora generalnego urzędu. ?Nie otrzymał pierwszej pozytywnej oceny w służbie cywilnej, bo takich ocen ustawa ?o służbie cywilnej z 1998 roku ?nie przewidywała. Po powrocie ?z urlopu wychowawczego osoby zastępowanej pracownik odszedł z pracy. Teraz wziął udział ?w naborze do służby cywilnej ?w innym urzędzie i wkrótce ma być z nim zawarta umowa o pracę. Mimo że pracownik ten ma trzyletni staż pracy w służbie cywilnej musi być traktowany jak osoba podejmująca pracę ?w służbie cywilnej po raz pierwszy. Jedyną możliwą umową, jaka może być w takiej sytuacji podpisana to umowa o pracę na czas określony 12 miesięcy.

12 miesięcy, ?a czasami dłużej

Choć ustawa określa precyzyjnie okres, na jaki ma być zawarta umowa na czas określony z osobą podejmującą pracę w służbie cywilnej po raz pierwszy (12 miesięcy) i nie przewiduje w tym zakresie żadnych odstępstw, pozwala jednak na jej przedłużenie. W myśl, bowiem art. 35 ust. 4 usc w razie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, trwającej dłużej niż trzy miesiące, dyrektor generalny urzędu, na wniosek pracownika, może przedłużyć okres trwania takiej umowy o czas tej nieobecności.

Zgodnie z wyjaśnieniami departamentu służby cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (dsc.kprm.gov.pl) przedłużenie umowy o pracę ?w tym trybie nie może być jednak równoznaczne z zawarciem kolejnej umowy o pracę z pracownikiem. Zastosowanie przepisu art. 35 ust. 4 usc oznacza po prostu zmianę terminu rozwiązania się umowy o pracę zawartej na podstawie przepisu art. 35 ust. 3 usc. >patrz ramka.

Do członków korpusu służby cywilnej ma także zastosowanie art. 177 § 3 kodeksu pracy. Zgodnie z nim, umowa na czas określony, która miałaby się rozwiązać po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Wynika to z art. 9 ust. 1 usc ?w myśl, którego w sprawach dotyczących stosunku pracy ?w służbie cywilnej, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu pracy ?i inne przepisy prawa pracy.

Możliwa umowa bezterminowa

Ustawa wymienia też sytuacje, w jakich dopuszczalne jest zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony. Taki kontrakt może być podpisany z osobą, która:

- ?otrzymała pozytywną pierwszą ocenę w służbie cywilnej albo

- ?była zatrudniona w służbie cywilnej na podstawie umowy na czas nieokreślony lub na podstawie mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 269). Ten rodzaj umowy może być też zawarty z osobą zatrudnianą w służbie cywilnej na podstawie art. 34 ust. 1 usc. Chodzi tu o osobę zwolnioną z zawodowej służby wojskowej, pełnionej w Ministerstwie Obrony Narodowej lub terenowym organie administracji rządowej podległym MON, która następnie jest zatrudniana ?w tej jednostce organizacyjnej na stanowisku pracy utworzonym w miejsce zlikwidowanego stanowiska służbowego lub stanowisku równorzędnym.

Dyrektor może wybrać

Jednak nawet spełnienie jednej z wymienionych przesłanek nie oznacza, że taka umowa musi być zawarta. Decyzja należy tu do dyrektora generalnego urzędu, który może, ale nie musi z tego skorzystać. Oznacza to, że w wymienionych w art. 35 ust. 2 usc przypadkach dyrektor generalny może zdecydować czy podpisze z pracownikiem umowę czas nieokreślony czy też zdecyduje się na kolejny kontrakt terminowy.

Potwierdzają to wyjaśnienia departamentu służby cywilnej, który na pytanie czy osoba, która spełnia warunki określone w art. 35 ust. 2 usc (np. była wcześniej zatrudniona w służbie cywilnej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony) może być zatrudniona w służbie cywilnej na podstawie umowy o pracę na czas określony, odpowiedział twierdząco.

Podobnie uważa Sąd Najwyższy, który w wyroku z 8 sierpnia 2007 r. (II PK 7/07, OSNP 2008/19-20/282), uznał, że pracownik kończący służbę przygotowawczą z wynikiem pozytywnym nie ma roszczenia o nawiązanie stosunku pracy na czas nieokreślony. Wprawdzie wyrok ten dotyczy ustawy ?z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, ale zachował on swą aktualność także w obecnym stanie prawnym.

W uzasadnieniu do tego wyroku SN stwierdził, iż wobec braku w ustawie jakichkolwiek przesłanek, którymi powinien kierować się dyrektor, podejmując indywidualne decyzje ?o nawiązaniu stosunków pracy z osobami kończącymi służbę przygotowawczą pozytywną oceną komisji, uznać bowiem należy, że w tym zakresie jest on związany jedynie zasadami dotyczącymi ogółu pracowników, a więc równości i zakazu dyskryminacji z uwagi na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość i inne kryteria ?(art. 11

i art. 11

k.p. oraz art. 32 i 33 konstytucji).

Odmowa powinna być uzasadniona

W powołanym wyroku SN uznał też, że nie narusza tych zasad dyrektor generalny odmawiający nawiązania stosunku pracy na czas nieokreślony z taką osobą, która po zakończeniu służby przygotowawczej z wynikiem pozytywnym dała się poznać, jako osoba niewykazująca chęci prawidłowej współpracy w zespole, konfliktowa, negująca polecenia przełożonych i sposobem zachowania niejednokrotnie odbiegająca do wymagań stawianych urzędnikom.

Natomiast zdaniem Anny Dubownik („Podstawy nawiązania stosunku pracy z członkami korpusu służby cywilnej – PiZS 1/2010) odmowa nawiązania stosunku pracy na czas nieokreślony z pracownikiem, który uzyskał pozytywną pierwszą ocenę powinna jednak następować wyjątkowo i muszą za nią przemawiać istotne powody. Mogą to być okoliczności dotyczące urzędu (planowana reorganizacja, likwidacja stanowiska) bądź pracownika, jak np. naganne wykonywanie obowiązków ujawnione już po dokonaniu oceny.

Decyduje ustawa

Powstaje pytanie, co w z innymi pracownikami? Chodzi tu o osoby, które nie podejmują po raz pierwszy pracy ?w służbie cywilnej i jednocześnie nie spełniają przesłanek do zatrudnienia na czas nieokreślony. W ich przypadku dyrektor generalny nie ma wyboru. Może z nimi podpisać tylko umowę na czas określony, przy czym ustawa nie określa czasu jej trwania.

Zresztą nie określa też żadnych innych zasad dotyczących zawierania kontraktów terminowych. Wyjątek stanowi omówiona wcześniej umowa zawierana z osobą podejmującą pracę w sc po raz pierwszy. Oznacza to, że w przypadku pozostałych umów na czas określony obowiązują ogólne zasady kodeksowe. Umowy takie mogą być, zatem zawarte na dowolny okres, który powinien jednak zależeć od zapotrzebowania na pracę takiego pracownika. A jeśli pracodawcy zależy, aby można je było wcześniej rozwiązać, muszą być one podpisywane na dłużej niż sześć miesięcy i zawierać, stosownie do art. 33 k.p., odpowiednie klauzule umożliwiające ich wcześniejsze wypowiedzenie.

Trzecia już bezterminowa

Warto też pamiętać, że do umów na czas określony ?w służbie cywilnej ma zastosowanie art. 25

k.p. Przewiduje on, że zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne ?w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej ?a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła miesiąca. Tak wynika z tezy drugiej uchwały SN z 18 listopada 2004 r. (II PZP 10/04, OSNP 2005/19/297), zgodnie z którą zawarcie z pracownikiem służby cywilnej kolejnych umów o pracę na czas określony podlega rygorom art. 25

k.p.

Umowa na zastępstwo

Członkowie korpusu służby cywilnej mogą być również zatrudniani na umowę ?o pracę na zastępstwo. Wprawdzie wprost to z ustawy nie wynika, ale taka umowa stanowi rodzaj umowy na czas określony, którą jest umową stosowaną ?w służbie cywilnej. Potwierdzają to zresztą wyjaśnienia DSC KPRM. Zgodnie z nimi (...) w przypadku, gdy zadania realizowane przez nieobecnego członka korpusu służby cywilnej nie mogą być wykonywane przez zatrudnionych w tym urzędzie członków korpusu służby cywilnej możliwe jest zatrudnienie w celu zastępstwa nieobecnego członka korpusu służby cywilnej nowego pracownika. ?Z brzmienia wskazanego przepisu (art. 25 § 1 k.p.) wynika, że umowa o pracę zawierana w celu zastępstwa innego pracownika, który na skutek usprawiedliwionej, czasowej nieobecności ?w pracy nie może wykonywać swoich obowiązków, jest umową o pracę na czas określony, z tym że czas trwania tej umowy jest uzależniony od okoliczności niezależnych od stron umowy (nieobecność zastępowanego pracownika). Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę ?w celu zastępstwa nieobecnego członka korpusu służby cywilnej jest pracownikiem służby cywilnej, a zatrudnienie na podstawie tej umowy wlicza się do stażu pracy ?w służbie cywilnej.

Wyższe stanowiska – jeden rodzaj umowy

Żadnego wyboru, jeśli chodzi o rodzaj kontraktu, nie ma natomiast przy obsadzaniu wyższych stanowisk ?w służbie cywilnej. Zgodnie bowiem z art. 59 ust. 2 usc ?z osobą wybraną spośród osób wyłonionych w drodze naboru na wyższe stanowisko niebędącą członkiem korpusu służby cywilnej zawiera się umowę o pracę na czas nieokreślony.

Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 35 ust. 7, czyli wracających do pracy ?w służbie cywilnej urzędników mianowanych. Im bowiem ustawa przywraca dawny status i to z zachowaniem dotychczasowego stopnia służbowego.

Powrót do służby

Zdaniem prof. Krzysztofa Rączki („Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz", Lexis Nexis, 2010 r.) rozwiązanie to nie dotyczy jednak urzędników, który uzyskali mianowania na podstawie ustawy z 5 lipca 1996 roku o służbie cywilnej, albowiem na gruncie tej ustawy nie przyznawano urzędnikom stopni służbowych, lecz byli oni podporządkowani jednej z czterech kategorii urzędniczych. Odnosi się, więc ono do urzędników, którzy uzyskali nominacje na podstawie ustawy z 18 grudnia 1998 r. bądź ustawy ?z 24 sierpnia 2006 r.

Dawni urzędnicy mianowani swój status odzyskają zresztą nie tylko w przypadku zatrudnienia na wyższym stanowisku. Rodzaj funkcji, jaką mają ponownie pełnić zatrudnieni, nie ma tu żadnego znaczenia. Ważny jest natomiast powód wcześniejszego odejścia. Z rozwiązania tego nie mogą skorzystać urzędnicy służby cywilnej, których stosunek pracy:

- ?wygasł w związku z odmową złożenia ślubowania (art. 70 pkt 1 usc),

- ?uległ rozwiązaniu ze względu na dwukrotną, następująca po sobie negatywną ocenę okresową (art. 71 ?ust. 1 pkt 1 usc),

- ?uległ rozwiązaniu ze względu na utratę nieposzkalowanej opinii (art. 71 ust. 1 pkt 3 usc),

- ?ustał z powodu otrzymania kary wydalenia ze służby (art. 114 ust. 1 pkt 6 usc).

Wyjaśnienia Departamentu służby cywilnej KPRM

Nowy termin rozwiązania się umowy ustalany jest poprzez dodanie okresu usprawiedliwionej nieobecności do terminu, w którym umowa uległaby rozwiązaniu z upływem 12 miesięcy od dnia jej nawiązania. W dokumencie stwierdzającym przedłużenie umowy należy wskazać nową datę rozwiązania umowy, ustaloną według zasady opisanej powyżej. Jeżeli jednak w dniu wyrażenia przez dyrektora generalnego urzędu zgody na zastosowanie przepisu ?art. 35 ust. 4 ustawy (lub w dniu podpisania dokumentu przedłużającego umowę) usprawiedliwiona nieobecność pracownika trwa, termin rozwiązania się umowy będzie niemożliwą do ustalenia datą. W takim przypadku należy jedynie wskazać, że umowa ulega przedłużeniu o czas usprawiedliwionej nieobecności pracownika.

Wyższe stanowiska w służbie cywilnej

Można do nich zaliczyć stanowiska:

- dyrektora generalnego urzędu;

- ?kierującego departamentem lub komórką równorzędną ?w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, a także zastępcy tych osób;

- ?wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy;

- ?kierującego komórką organizacyjną w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tej osoby.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego

- ?W urzędzie można zatrudnić pracownika na zastępstwo, ale czas trwania takiej umowy nie może przekraczać trzech lat. Po tym okresie stosunek pracy powinien się przekształcić w stałe zatrudnienie – wyrok SN z 4 października 2011 r. (I PK 56/11).

- ?Zawarcie długoterminowej umowy o pracę na czas określony ?(dziewięć lat) z dopuszczalnością jej wcześniejszego rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem może być kwalifikowane jako obejście przepisów prawa pracy, ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia lub zasad współżycia społecznego (art. 58 § 1 ?i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.) – wyrok SN z 7 września 2005 r.?(II PK 294/04 OSNP 2006/13-14/207).

Budżet Państwa Służba Cywilna

Pozostało 96% artykułu