[srodtytul]Usprawiedliwione absencje i urlopy[/srodtytul]
Ustawa o racjonalizacji modyfikuje też, na niekorzyść pracowników, zasady ich ochrony podczas pozostałych urlopów (wypoczynkowego, bezpłatnego, szkoleniowego) i podczas nieobecności w pracy z innych usprawiedliwionych przyczyn.
Kierownikowi jednostki wolno dać wypowiedzenie dopiero podczas takiego urlopu udzielonego na co najmniej trzy miesiące i podczas innej usprawiedliwionej absencji w pracy, jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozstania bez wypowiedzenia.
[ramka][b]Przykład 1[/b]
Pan Zygmunt, zatrudniony w państwowej jednostce budżetowej, będzie przez cały 2011 r. na urlopie bezpłatnym. Przyjmijmy, że kierownik jednostki da mu wypowiedzenie z powodu racjonalizacji zatrudnienia w marcu 2011 r., mimo że nie upłyną jeszcze trzy miesiące urlopu bezpłatnego.
Kierownik postąpi prawidłowo. Ustawa o racjonalizacji zezwala na złożenie wypowiedzenia w trakcie urlopu np. bezpłatnego udzielonego na co najmniej trzy miesiące i nie wymaga, aby upłynęły trzy miesiące korzystania przez podwładnego z tego urlopu.
Okres, po upływie którego szef może – zgodnie z art. 53 k.p. – zerwać współpracę w trybie natychmiastowym, wynosi w razie:
- długiej choroby trzy miesiące lub łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze trzy miesiące,
- konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem – czas pobierania z tej racji zasiłku opiekuńczego,
- odosobnienia w związku chorobą zakaźną – okres otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku,
- innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy – miesiąc.
Jednak kierownik jednostki ma prawo dać takim osobom wypowiedzenie warunków pracy i płacy w każdej chwili, niezależnie od długości urlopu wypoczynkowego, szkoleniowego czy bezpłatnego oraz innej usprawiedliwionej absencji w pracy.[/ramka]
[ramka][b]Przykład 2[/b]
Państwowa jednostka budżetowa musi w trakcie racjonalizacji „zaoszczędzić” pięć etatów. Wśród pracowników wytypowanych do redukcji znaleźli się m.in. pan Jan, wykorzystujący 27 dni zaległego urlopu wypoczynkowego, i pani Barbara, będąca na urlopie adopcyjnym.
Kierownik nie może dać wypowiedzenia „racjonalizacyjnego” panu Janowi podczas urlopu wypoczynkowego, ponieważ został on udzielony na krócej niż trzy miesiące (27 dni roboczych urlopu wypoczynkowego nigdy nie da trzech miesięcy).
Musi z tym poczekać do powrotu zatrudnionego do pracy. Nie ma jednak przeszkód, aby wręczył mu wypowiedzenie zmieniające z ofertą zmniejszenia wymiaru czasu pracy i pensji choćby pierwszego dnia wypoczynku.
Pani Barbarze kierownik nie może natomiast dać w trakcie urlopu adopcyjnego ani wypowiedzenia definitywnego, ani zmieniającego.[/ramka]
[srodtytul]Związkowcy i SIP-owcy[/srodtytul]
Z ochrony przed racjonalizacją korzystają również niektórzy działacze związkowi oraz społeczni inspektorzy pracy (art. 11 ust. 2 ustawy o racjonalizacji).
Oznacza to, że w ramach racjonalizacji nie można bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (zoz) dać wypowiedzenia ostatecznego ani inaczej rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym w uchwale zarządu:
- członka zarządu zoz,
- innego pracownika należącego do zoz i upoważnionego do jej reprezentowania wobec pracodawcy albo organu czy osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach ze stosunku pracy.
Tak wynika z art. 32 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=5BDE8727218EC3CBC0CDF8EEF7A89F0D?id=162202&tresc=1&wid=273311#R.4.]ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych; tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.[/link] Tak ukształtowana ochrona działacza związkowego rozciąga się przez czas wskazany w uchwale zarządu zoz i jeszcze przez połowę tego okresu, byle nie dłużej niż rok.
Nie wolno również w ten sposób rozstać się z pracownikiem będącym społecznym inspektorem pracy – podczas pełnienia przez niego funkcji i później jeszcze przez rok (art. 13 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3C5FB902487B2AF9A8894C98CE308703?id=71947]ustawy z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy; DzU nr 35, poz. 163 ze zm.[/link]).
[srodtytul]Na co można sobie pozwolić[/srodtytul]
Oprócz tego kierownika jednostki nie wiążą podczas racjonalizacji zatrudnienia pozostałe przepisy o szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem albo rozwiązaniem stosunku pracy w inny sposób.
W ramach racjonalizacji zatrudnienia jest zatem możliwe wręczenie wymówienia definitywnego albo zmieniającego bądź zerwanie współpracy w inny sposób np. z pracownikiem:
- skierowanym do pracy przy zwalczaniu epidemii,
- będącym równocześnie radnym gminy, powiatu bądź sejmiku województwa.
Przy składaniu wypowiedzeń z powodu racjonalizacji kierownik jednostki nie musi też honorować szczególnych przepisów ustanawiających szczególne przesłanki lub warunki nawiązywania czy rozwiązywania stosunku pracy. Nie ma zatem obowiązku stosowania np.
- art. 66 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=130333F31C16F0517AF6B0ED947D29FD?id=293420]ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.)[/link], który nakazuje jej szefowi przeniesienie urzędnika do innego urzędu w razie reorganizacji uniemożliwiającej dalsze jego zatrudnienie,
- art. 13 ust. 1 pkt 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=07D55E3DC203BEA0C9DDA98036814E5D?id=162332]ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (DzU z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.)[/link] pozwalający na wręczenie wypowiedzenia urzędnikowi państwowemu mianowanemu w związku z reorganizacją urzędu, dopiero gdy nie jest możliwe jego przesunięcie na inne stanowisko w tym urzędzie.
[ramka][b]Premier ma prawo zawęzić zwolnienia[/b]
Prezesowi Rady Ministrów wolno ponadto do 31 lipca 2011 r. określić w rozporządzeniu jednostki:
- uprawnione do zmniejszenia skali redukcji do poziomu innego niż ustawowy, wskazując ten poziom – zainteresowani tym kierownik jednostki, minister, centralny organ administracji rządowej lub wojewoda przekazują swoje argumenty premierowi do 15 maja 2011 r.,
- zwolnione z obowiązku utrzymania zmniejszonego zatrudnienia – starający się o to dostarczają swoje uzasadnienia premierowi nawet po 15 maja 2011 r. [/ramka]
[srodtytul]REDUKCJA WEDŁUG ŚREDNICH ETATÓW[/srodtytul]
[b]Mając medianę, odejmujemy od niej liczbę posad zajmowanych przez niektórych pracowników chronionych i przez tych, których angaż wymusza ustawa[/b]
Wyjściową do ustalenia skali „kadrowych oszczędności” w jednostce jest przeciętna liczba etatów, jakimi dysponowała ona 30 czerwca 2010 r. i 1 lutego 2011 r. Ilość etatów ze wskazanych dat sumujemy, a potem dzielimy przez 2. Uzyskaną średnią pomniejszamy następnie o etaty bądź ich części obsadzone przez:
1) osobę zajmującą kierownicze stanowisko państwowe,
2) kierownika jednostki niebędącego osobą zajmującą kierownicze stanowisko państwowe,
3) głównego księgowego jednostki czy części budżetowej, której dysponentami są wojewoda, minister bądź kierownik urzędu centralnego,
4) audytora wewnętrznego jednostki,
5) pełnomocnika ds. ochrony informacji niejawnych,
6) pracownika służby bhp oraz zatrudnionego w jednostce przy innej pracy, któremu zostały powierzone zadania tej służby,
7) pracownika korzystającego 1 lutego 2011 r. z ochrony przedemerytalnej,
8) kobietę będącą 1 lutego 2011 r. w ciąży lub pracownika przebywającym tego dnia na podstawowym lub dodatkowym urlopie macierzyńskim lub adopcyjnym albo na urlopie ojcowskim,
9) pracownika łączącego 1 lutego 2011 r. dodatkowy urlop macierzyński lub adopcyjny z pracą maksymalnie na pół etatu,
10) pracownika, który 1 lutego 2011 r. złoży wniosek o urlop wychowawczy lub był już tego dnia na tym urlopie,
11) pracownika zatrudnionego 1 lutego 2011 r. w obniżonym wymiarze przez czas, gdy mógłby korzystać z urlopu wychowawczego – nie dłużej niż 12 miesięcy,
12) imiennie wskazanego w uchwale zarządu zakładowej organizacji związkowej członka tego organu lub innego pracownika należącego do zoz upoważnionego do jej reprezentowania wobec pracodawcy albo organu czy osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach ze stosunku pracy,
13) społecznego inspektora pracy,
14) zatrudnionego w jednostce organizacyjnej podległej ministrowi spraw zagranicznych z siedzibą poza Polską na umowę o pracę zgodnie z tamtejszym prawem.
W urzędzie obsługującym i jednostkach organizacyjnych podległych MSZ mających siedziby poza Polską redukcja wynosi 10 proc. średniej sumy etatów, też według stanu z 30 czerwca 2010 r. i z 1 lutego 2011 r. Dyrektor generalny służby zagranicznej ze średniej liczby etatów wyłącza jeszcze etat lub jego część zajmowane przez członka służby zagranicznej, który przed służbą w jednostce podległej MSZ spełniał łącznie warunki:
1) był pracownikiem państwowej jednostki budżetowej innej niż urząd obsługującego MSZ,
2) został wyznaczony do służby zagranicznej w celu realizacji zadań należnych do właściwości innych ministrów niż MSZ.
[ramka][b]Przykład 3[/b]
Państwowa jednostka budżetowa 30 czerwca 2010 r. dysponowała 36,20 etatu, a 1 lutego 2011 r. 37,42 etatu. Sprzątaczka zaangażowana na pół etatu przebywała 30 czerwca 2010 r. na urlopie macierzyńskim, ale na początku stycznia 2011 r. wróciła do pracy.
Oprócz tego jeden z zatrudnionych przed 30 czerwca 2010 r. wszedł w okres ochronny z racji wieku przedemerytalnego, a trzech innych pracowników zaczęło w 2010 r. pobierać emerytury.
W jednostce nie ma osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, związków zawodowych ani społecznego inspektora pracy, audytora wewnętrznego, ale jest pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych.
Aby uzyskać liczbę etatów, o jaką jednostka musi dokonać redukcji w ramach racjonalizacji zatrudnienia, liczymy:
1) rzeczywisty średni stan etatów w jednostce z 30 czerwca 2010 r. i z 1 lutego 2010 r.
(36,2 etatu + 37,42 etatu) : 2 = 36,81 etatu
2) liczbę etatów do dokonania redukcji personelu, odejmując od rzeczywistej średniej liczby etatów 3 etaty, na co składają się:
– 1 etat pracownika w wieku przedemerytalnym,
– 1 etat kierownika jednostki,
– 1 etat pełnomocnika ds. ochrony informacji niejawnych.
Faktycznej średniej liczby etatów nie pomniejszamy o pół etatu zajmowanego przez sprzątaczkę, ponieważ 1 lutego 2011 r. nie przebywała ona już na urlopie macierzyńskim, ani tym bardziej o etaty obsadzone przez podwładnych będących emerytami.
36,81 etatu – 3 etaty = 33,81 etatu
1) poziom redukcji etatów, stosując stawkę procentową 10 proc.
33,81 etatu x 10 proc. = 3,38 etatu
Państwowa jednostka budżetowa musi ograniczyć zatrudnienie o 3,38 etatu ze skutkiem na 1 stycznia 2012 r. i utrzymać ten stan do końca 2013 r.[/ramka]
[srodtytul]ROZSTANIE ALBO OBNIŻENIE WYMIARU I PENSJI[/srodtytul]
[b] „Odchudzanie” administracji rządowej to proces wieloetapowy, wymagający dopełnienia przez kierownika jednostki wielu formalności[/b]
Ustawa o racjonalizacji nie nakazuje cięć personalnych na poziomie 10 proc. średniej liczby etatów wyłącznie w drodze zwalniania z pracy. Dopuszcza także zmniejszanie wymiaru czasu pracy i jednocześnie proporcjonalnie wynagrodzenia. Manipulacja rozmiarem etatu w celu zawężenia skali redukcji jest z oczywistych względów możliwa w większych placówkach.
[b]Uwaga![/b] Racjonalizacji podlegają wyłącznie pracownicy. Ominie ona zatem osoby świadczące usługi na umowie-zleceniu, o dzieło, kontrakcie menedżerskim i w ramach samozatrudnienia.
[srodtytul]Jak zerwać współpracę[/srodtytul]
Mniejsze podmioty siłą rzeczy przeprowadzą racjonalizację, pozbywając się zatrudnionych w następującym trybie:
- rozwiązanie stosunku pracy głównie za wypowiedzeniem, w tym z podwładnym o ustalonym prawie do emerytury lub renty,
- niezawarcie następnej umowy o pracę po zakończeniu poprzedniej umowy o pracę: na okres próbny, na czas określony albo na czas wykonania określonej pracy,
- inne sytuacje ustania stosunku pracy, np. dyscyplinarne zwolnienie z pracy, rozstanie z powodu długiej choroby, wygaśnięcie stosunku pracy.
Ustawa o racjonalizacji pozwala zatem w art. 7 pkt 4 na pomniejszenie skali obligatoryjnej redukcji o etaty bądź ich części zajmowane przez osoby, którym kierownik nie wręczył wypowiedzenia uzasadnionego racjonalizacją, ale straciły posady z innych powodów, np. za naruszenie podstawowych obowiązków służbowych.
[ramka][b]Przykład 4[/b]
W ramach racjonalizacji zatrudnienia państwowa jednostka musi zlikwidować 4,3 etatu.
Zakładamy, że kierownik jednostki rozwiąże stosunki pracy:
- dyscyplinarnie – na podstawie art. 52 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link] – w marcu 2011 r. z panem Janem zatrudnionym na pełnym etacie, który dopuścił się mobbingu wobec koleżanki,
- w związku z przewlekłą niedyspozycją zdrowotną – na podstawie art. 53 k.p. – w sierpniu 2011 r. z panią Krystyną, zaangażowaną na 2/3 etatu.
Mimo że kierownik nie zamierzał objąć tych pracowników racjonalizacją, ma prawo wliczyć ich do limitu zatrudnionych odchodzących w jej ramach, a dokładnie – wartość zajmowanych przez nich etatów odjąć z puli etatów do redukcji. Zatem kierownikowi zostanie jeszcze 2,63 etatu (4,3 etatu – 1,67 etatu) do zwolnienia.
Pan Jan i pani Krystyna nie mają jednak co liczyć na racjonalizacyjne odprawy, które zostały zarezerwowane wyłącznie dla zwolnionych w ramach racjonalizacji za wypowiedzeniem (art. 13 ust. 1 ustawy o racjonalizacji). [/ramka]
Do rozwiązywania stosunków pracy w ramach racjonalizacji zatrudnienia za wypowiedzeniem nie stosujemy ustawy o zwolnieniach grupowych. Ustawa o racjonalizacji przewiduje własny uproszczony tryb postępowania przy redukcjach.
[ramka][b]Tryb postępowania [/b]
[b]ETAP 1.[/b] Kierownik jednostki opracowuje kryteria doboru pracowników do zwolnień
Oczywiste jest, że kryteria nie mogą przybrać charakteru dyskryminującego. Ustawa o racjonalizacji wprost jednak pozwala na pozbycie się w ten sposób zatrudnionych emerytów i rencistów.
Oznacza to, że kierownik może dać osobie mającej prawo do emerytury lub renty wypowiedzenie, a sąd nie uzna tego za nierówne traktowanie. Kryteria typowania pracowników do redukcji kierownik podaje do wiadomości załogi w sposób przyjęty w jednostce i udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej.
[b]ETAP 2.[/b] Kierownik zawiadamia na piśmie zakładowe organizacje związkowe, a w razie ich braku – przedstawicieli pracowników o proponowanym sposobie redukcji w ramach racjonalizacji zatrudnienia
W szczególności kierownik podaje w informacji liczbę pracowników, z którymi zamierza rozwiązać stosunek pracy, oraz kryteria ich doboru do zwolnień.
[b]ETAP 3.[/b] Zakładowa organizacja związkowa/przedstawiciele pracowników mogą przekazać opinię na temat zawiadomienia w ciągu siedmiu dni od jego otrzymania
[b]ETAP 4. [/b]Pierwsze wypowiedzenie w ramach racjonalizacji kierownik jednostki ma prawo złożyć dopiero po 14 dniach od dostarczenia wskazanego zawiadomienia zakładowej organizacji związkowej
Nie przeprowadza przy tym konsultacji związkowej określonej w art. 38 k.p., a wypowiedzenie wystarczy uzasadnić koniecznością redukcji wymuszoną przez ustawę o racjonalizacji. [/ramka]
[srodtytul]Zmniejszenie etatu[/srodtytul]
Inny sposób na zmniejszenie średnich etatów w trakcie racjonalizacji to obniżenie wymiaru czasu pracy.
Kwestia, jak tego dokonać, jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych na tle nowych przepisów. A to za sprawą art. 12 ust. 1 ustawy o racjonalizacji, w świetle którego objęcie pracownika racjonalizacją stanowi samoistną podstawę do rozwiązania z nim stosunku pracy za wypowiedzeniem lub obniżenia mu wymiaru czasu pracy i jednocześnie proporcjonalnie wynagrodzenia.
Przepis ten może sugerować, że redukcja rozmiaru zatrudnienia w ramach racjonalizacji następuje bez konieczności wręczania wypowiedzeń zmieniających, na podstawie jednostronnej decyzji kierownika jednostki, od dnia w niej oznaczonego.
Większość ekspertów torpeduje jednak takie stanowisko. Ich zdaniem w grę wchodzi jedynie zmniejszenie etatu za wypowiedzeniem warunków pracy i płacy bądź za porozumieniem zmieniającym.
[srodtytul]KTO NIE ODCHODZI Z PUSTYMI RĘKAMI[/srodtytul]
[b]Odprawa w wysokości miesięcznej, dwumiesięcznej bądź trzymiesięcznej pensji ma zrekompensować utratę płatnego zajęcia[/b]
Zatrudniony, który dostanie wymówienie w ramach racjonalizacji zatrudnienia w administracji rządowej, dostaje:
- miesięczne wynagrodzenie, jeżeli był zatrudniony w jednostce zwalniającej krócej niż 2 lata,
- dwumiesięczne – od 2 do 8 lat,
- trzymiesięczne – ponad 8 lat,ale nie więcej niż 15-krotność minimalnego wynagrodzenia, czyli nie więcej niż
20 790 zł (15 x 1386 zł), a dla osób w pierwszym roku pracy 16 632 zł [(1386 zł x 80 proc.) x 15].
Odprawy liczymy jak ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. W razie zbiegu prawa do odprawy racjonalizacyjnej i innej, przysługującej z odmiennego tytułu, pracownik otrzymuje jedną odprawę – wyższą lub przez siebie wybraną.
[ramka][b]Przykład 5[/b]
Zakładamy, że w kwietniu 2011 r. kierownik państwowej jednostki budżetowej wręczy wypowiedzenie z powodu racjonalizacji panu Edwardowi. Z upływem wymówienia, czyli od 1 sierpnia 2011 r., nabędzie prawo do emerytury.
Teoretycznie w dniu rozwiązania stosunku pracy uzyskałby on dwie odprawy: z racji racjonalizacji zatrudnienia oraz emerytalną. Ze względu jednak na ograniczenia wynikające z ustawy o racjonalizacji panu Edwardowi przysługuje świadczenie wyższe albo wybrane przez niego.[/ramka]
[ramka][b]Pod czujnym okiem rządu[/b]
Podmioty objęte obowiązkową racjonalizacją mają trochę obowiązków sprawozdawczych.
- Muszą złożyć premierowi raport początkowy o racjonalizacji, raport o realizacji i raport końcowy. Wzory raportów ma określić prezes RM w rozporządzeniu.
- Kierownik jednostki, który nie wykonuje obowiązków racjonalizacyjnych bądź wypełnia je nieprawidłowo, podlega odpowiedzialności z racji naruszenia dyscypliny finansów publicznych. [/ramka]
