Prof. Kmieciak: Wybór kandydatów na prezesa Izby Cywilnej SN jest obarczony wadą prawną

Wycofanie kontrasygnaty przez premiera pod postanowieniem prezydenta o powierzeniu Krzysztofowi Wesołowskiemu, który jest tzw. neosędzią, funkcji przewodniczącego zgromadzenia Izby Cywilnej Sądu Najwyższego mającego wybrać kandydatów na prezesa tej izby, wzbudziło ogromne kontrowersje. Szef rządu dokonał tego w trybie art. 54 par. 3 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Czy w tej sytuacji mógł zastosować ten przepis? 

Oczywiście. Przesłankę do tego stworzyło wniesienie skargi przez dwóch sędziów Izby Cywilnej SN: Dariusza Zawistowskiego i Karola Weitza. W przypadku wniesienia skargi do sądu administracyjnego, organ, widząc podstawy do jej uwzględnienia, zyskuje zdolność do podjęcia określonego działania – w tym przypadku cofnięcia kontrasygnaty (nazwanego zgodnie z terminologią art. 54 § 3 „uchyleniem kontrasygnaty”). A więc podstawa prawna do takiego działania niewątpliwie istnieje.

Jednak czy warunkiem do wycofania kontrasygnaty uzewnętrznionej podpisem nie powinno być uznanie, że doszło do rażącego naruszenia prawa lub działania bez podstawy prawnej? 

Nie. Zgodnie z art. 54 § 3 uwzględniając skargę organ stwierdza jednocześnie, czy zaistniała jedna z tych kwalifikowanych wad. Ale to zawsze jest wynikiem oceny czy akt lub czynność dotknięte są tego rodzaju wadą. Organ może uwzględnić skargę w trybie autokontroli także wówczas, kiedy ma do czynienia ze „zwykłym” naruszeniem prawa lub po prostu podzieli punkt widzenia skarżącego, np. co do wykładni prawa.

Jest to pewne nadzwyczajne uprawnienie, wkomponowane niejako w pośredni tryb wniesienia skargi (wniesienie jej do sądu administracyjnego za pośrednictwem organu administracji). A zatem powody uwzględnienia skargi w całości w zakresie właściwości danego organu mogą być różne, te w postaci braku podstawy prawnej czy rażącego naruszenia prawa to skrajne sytuacje. W praktyce częściej występują inne sytuacje, w których mamy do czynienia ze zwykłym naruszeniem prawa, błędem wykładni prawa albo – tak, jak w rozpatrywanym przypadku – zwykłym błędem urzędniczym. Trybowi autokontroli podlegają ponadto decyzje jak najbardziej zgodne z prawem, zakwalifikowane jednak jako niesłuszne lub nieprawidłowe ze względów pozaprawnych. 

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Izba Cywilna SN zebrała się, by wybrać kandydatów na prezesa. Jest kworum

Jak się dowiedziała "Rzeczpospolita", zebrała się niezbędna liczba sędziów Izby Cywilnej SN. Oznacza to, że jest kworum wymagane przy wyborze kandydatów na prezesa, a to jest teraz kluczowa kwestia.

Czy fakt, że postanowienie o powierzeniu funkcji przewodniczącego zgromadzenia zostało już opublikowane w Monitorze Polskim nie powoduje, że to już jest musztarda po obiedzie?

Oczywiście, że nie. Zasadą jest, że do sądu administracyjnego zaskarżamy akty, które są ostateczne, które już weszły do obrotu prawnego, również te opublikowane we właściwym dzienniku urzędowym (np. akty organów jednostek samorządu terytorialnego albo terenowych organów administracji rządowej) – fakt publikacji jest tu okolicznością bez znaczenia. Dlatego też procedura sądowoadministracyjna dopuszcza wstrzymanie wykonania tych aktów. Akt wyznaczenia osoby do pełnienia funkcji przewodniczącego zgromadzenia sędziów IC SN w momencie złożenia podpisu przez premiera też zyskał walor prawnej skuteczności. Ale stał się później przedmiotem skargi. I tutaj premier, korzystając z trybu, który przewidziany jest ustawowo uznał, że są podstawy do uwzględnienia skargi w całości.

Wynika z tego, że dla pana, jako administratywisty zastosowanie tej procedury nie budzi najmniejszych wątpliwości. Jednak do tej pory nie mieliśmy do czynienia z sięganiem po tę procedurę w stosunku do kontrasygnaty udzielanej przez prezesa Rady Ministrów

To prawda. Stosowanie art. 54 § 3 w odniesieniu  do aktów, czynności, działań lub bezczynności organów administracyjnych jest czymś zrozumiałym, a nawet pożądanym, gdyż skraca drogę postępowania i zmniejsza jego uciążliwości, nie mówiąc już o kosztach. Natomiast po raz pierwszy zdarzyło się, że zastosowano ten przepis w stosunku do aktu urzędowego prezydenta kontrasygnowanego przez premiera. To szczególna sytuacja, ponieważ jest to akt „wspólny” dwóch organów i dla swojej skuteczności wymaga podpisu każdego z nich. Być może właśnie ta okoliczność rodzi pytania i wątpliwości, o których wspomina pan redaktor.

Pojawiają się też wątpliwości co do tego, czy akt urzędowy prezydenta tego rodzaju w ogóle podlega kontroli administracyjnej, czy też jest chroniony konstytucyjnie.

Kwestia wyznaczenia osoby pełniącej funkcję zgromadzenia określonej izby Sądu Najwyższego reguluje ustawa o SN, a nie konstytucja. Rzecz wyglądałaby prawdopodobnie inaczej, gdyby chodziło o jedną z kompetencji określonych konstytucyjnie. Jednak w konstytucji nie znajdziemy przepisu, który by dotyczył wyznaczenia osoby pełniącej funkcję przewodniczącego zgromadzenia sędziów. Zwracam przy tym uwagę na „ekspansję” instytucji aktów urzędowych prezydenta, któremu zwykłe ustawodawstwo powierza coraz więcej zadań stricte administracyjnych, wykraczających poza pełnienie funkcji tradycyjnie przypisanych głowie państwa. Czy w takich sprawach mielibyśmy, bacząc na swoistość reżimu kontrasygnaty, wyłączyć kontrolę sądową? Czy nie odbiłoby się to na standardzie ochrony praw jednostki?

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Minister Adam Bodnar: Premier Donald Tusk mógł uchylić kontrasygnatę w tym jednym momencie

Minister Adam Bodnar mówił w TVN24 m.in. o poniedziałkowej decyzji premiera "o uchyleniu kontrasygnaty" do postanowienia prezydenta, a także o weryfikacji neosędziów.

Jaki są zatem skutki wycofania kontrasygnaty? Zgromadzenie się odbyło, przewodniczył wskazany w postanowieniu sędzia i wybrano troje kandydatów. Czy ten wybór jest obarczony wadą prawną?

Jestem przekonany, że tak jest. W momencie kiedy premier skorzystał z kompetencji określonej w art. 54 § 3 p.p.s.a. pozbawił akt wyznaczenia osoby wykonującej funkcję przewodniczącego zgromadzenia sędziów, prawnej skuteczności. We wszystkich komentarzach do art. 144 konstytucji podkreśla się, że brak podpisu premiera powoduje, że ten akt nie ma mocy prawnej. A premier cofnął swoją kontrasygnatę (nie łączyć tego z samym złożeniem podpisu, który tylko uzewnętrznia akt woli premiera) i odmówił jej udzielenia, co odpowiada „wydaniu nowej decyzji” w rozumieniu powołanego uprzednio przepisu. Mamy więc do czynienia z aktem, który skutków prawnych nie wywołuje, z jednoznacznymi konsekwencjami w stosunku do zgromadzenia sędziów i dokonanych w jego trakcie wyborów.

No dobrze, ale czy decyzja o uchyleniu kontrasygnaty i odmowie jej udzielenia nie podlega zaskarżeniu? 

Podlega. Jeśli zastosujemy art. 54 § 3 p.p.s.a., to pojawia się nowy akt lub nowa czynność, które podlegają zaskarżeniu do sądu na takich samych zasadach jak wszystkie inne akty albo czynności. Mamy więc do czynienia z nową sytuacją prawną i osoby legitymowane mają prawo wnieść skargę do sądu administracyjnego.

Pytanie, kto byłby w tym przypadku osobą legitymizowaną?

To musiałaby być osoba, która ma interes prawny we wniesieniu skargi (taki interes, który da się wywieść z konkretnego przepisu prawa, co do zasady – materialnego).