Według art. 155 § 2 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych na stanowisku asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto:
1. jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2. jest nieskazitelnego charakteru;
3. ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4. ukończył 24 lata.
Rzecznik dostał skargę od prawniczki, która nie może starać się o posadę asystenta tylko dlatego, że nie spełnia ostatniego wymogu. W ocenie skarżącej, dolna granica wieku kandydata, tj. ukończone 24 lata, jest wymogiem nieproporcjonalnym, nieuzasadnionym i stanowi przejaw dyskryminacji ze względu na wiek.
Prawo unijne dopuszcza, by państwa członkowskie w swoich przepisach dotyczących zatrudnienia przewidziały możliwość uznania, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji. Prawo krajowe musi jednak obiektywnie i racjonalnie uzasadnić cel takiej regulacji, a środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
Polska ustawa z 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania przewiduje, że nie stosuje się jej, jeżeli rodzaj lub warunki wykonywania danej działalności zawodowej powodują, że przyczyna odmiennego traktowania jest rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie fizycznej, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji danej osoby. Art. 5 pkt 8 lit a odnosi się wprost do wieku. Zgodnie z nim ustawy nie stosuje się do odmiennego traktowania osób fizycznych ze względu na wiek, gdy jest to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, w szczególności celami kształcenia zawodowego, pod warunkiem, że środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 lipca 2013 r. (sygn. akt II
GSK 391/12), stwierdził, że ustawodawca polski, implementując unijną dyrektywę, poprzestał na przyjęciu nowych rozwiązań prawnych, lecz nie poprawił już obowiązujących aktów prawnych. Przepisy o wdrożeniu nie objęły wszystkich
dziedzin życia, w których mógł wystąpić problem dyskryminacji ze
względu na wiek.
Jak zauważył RPO, w projekcie ustawy o ustroju sądów nie wskazano uzasadnienia dla wprowadzenia kryterium wieku dla kandydatów na asystentów sędziego.
- Biorąc zaś pod uwagę fakt, że Skarżąca spełnia pozostałe kryteria oraz jest zobowiązana wziąć udział w procedurze konkursowej, która ma na celu wyłonienie najlepszych kandydatów, to należy stwierdzić, że wymóg wieku nie jest środkiem proporcjonalnym ani nie został właściwie uzasadniony - napisał RPO do Ministra Sprawiedliwości w grudniu 2021 r.
Czytaj więcej
Rzecznik praw obywatelskich wystąpił do ministra sprawiedliwości w sprawie bariery czasowej powołania na sędziego.
Teraz doczekał się odpowiedzi od Katarzyny Frydrych, podsekretarz stanu w MS.
- Ministerstwo Sprawiedliwości z zainteresowaniem podeszło do zgłoszonego przez Pana postulatu legislacyjnego polegającego na wyeliminowaniu spośród warunków formalnych wymaganych od kandydatów na asystenta sędziego przesłanki ukończenia 24 roku życia - napisała wiceminister Frydrych.
Jak zauważyła, że wymóg minimalnego wieku jest powszechny w zawodach związanych z wymiarem sprawiedliwości i ma związek z zapewnieniem odpowiedniej dojrzałości osób, którym ustawodawca powierza odpowiedzialne i wymagające doświadczenia życiowego zadania w ramach służby publicznej.
- Ustawodawca stawia wymóg ukończonych 24 lat dla referendarza sądowego, 29 lat dla sędziego sądu powszechnego, 35 lat dla sędziego sądu administracyjnego, 30 lat dla asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym, 28 lat dla komornika sądowego, czy też 24 lata dla asystenta prokuratora. Co prawda, w przypadku asesora sądu powszechnego przepisy nie stawiają wprost wymagania związanego z wiekiem, niemniej jednak wiek ten (ok. 26 lat) wynika pośrednio z konieczności ukończenia studiów i Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury - informuje wiceminister.
Przyznaje jednak, że ocenianie doświadczenia życiowego asystenta sędziego przede wszystkim przez pryzmat dolnej granicy wieku, może ograniczać dostęp do tego stanowiska przez osoby, które z powodu zdolności lub wcześniejszego rozpoczęcia edukacji, ukończyły studia prawnicze przed 23 czy 24 rokiem życia.
- Zagadnienie dotyczące cenzusu wieku, jako
jednego z warunków dopuszczenia do wykonywania zawodu asystenta
sędziego, jest złożone i wymaga pogłębionej analizy oraz konsultacji,
celem wyboru najlepszego rozwiązania. W szczególności rozważenia wymaga
nie tylko postulowane wyeliminowanie wieku spośród wymagań od kandydatów
na asystenta sędziego, ale również obniżenie dolnej granicy wieku do 23
lat - napisała Katarzyna Frydrych. - Dostrzegając argumenty przemawiające za i przeciw utrzymaniu obecnego
stanu prawnego, Ministerstwo Sprawiedliwości rozważy stosowne działania
legislacyjne przy okazji najbliższych zmian dotyczących regulacji
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych - zapewniła wiceminister.
