Koszty "reformy" Ziobry - przygnębiający raport HFPC

HFPC przeanalizowała m.in. efektywność działania wymiaru sprawiedliwości, w tym czas oczekiwania przez strony procesowe na uzyskanie orzeczenia sądu.  Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekając w polskich sprawach wielokrotnie stwierdzał naruszenie przez Polskę art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zakresie, w jakim gwarantuje on prawo jednostki do rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie. Problem ten nadal jest wskazywany w skargach do ETPCz oraz orzeczeniach tego Trybunału dotyczących Polski.

Jednak gorzej

W raporcie czytamy, że w okresie od 2015 do 2020 r. do polskich sądów wpłynęło średnio 15 milionów spraw rocznie. W ciągu ostatnich dziesięciu lat średnia długość postępowania uległa znacznemu wydłużeniu – ze średnio czterech miesięcy w 2011 r. do ponad siedmiu miesięcy w 2019 roku. Długość postępowania zależy również od rodzaju sprawy (stosunkowo najkrócej czeka się na wyrok w sprawach karnych, a najdłużej – w sprawach gospodarczych) i szczebla sądu (średni czas oczekiwania na wyrok w sądach okręgowych w 2020 r. to ponad 10 miesięcy).

Niedawno Minister Sprawiedliwości informował, że tempo rozpatrywania spraw przez sądy poprawiło się, wskazując, że czas oczekiwania na rozpoznanie sprawy skrócił się o 2 miesiące.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Resort Ziobry chwali się, że sądy pracują efektywniej

Mimo problemów związanych z pandemią sądy zmniejszają swoje zaległości - twierdzi Ministerstwo Sprawiedliwości, choć z raportu Komisji Europejskiej wyłania się zupełnie inny obraz sytuacji.

- Bliższe przyjrzenie się zestawieniu opublikowanemu przez resort sprawiedliwości pokazuje jednak, że minister porównywał dane różnego rodzaju. Nie da się obronić tezy o przyspieszeniu prac wymiaru sprawiedliwości, zestawiając dane dotyczące z jednej strony całego roku 2021, a z drugiej jedynie pierwszego kwartału 2022 roku. Dodatkowo, gdy przeanalizujemy cały okres sprawowania urzędu przez tego konkretnego ministra, widoczne jest znaczące pogorszenie sprawności działania wymiaru sprawiedliwości – tłumaczy adwokat Marcin Wolny, współautor raportu.

W raporcie HFPC wskazuje m.in., że w postępowaniach gospodarczych o charakterze procesowym czas oczekiwania na rozstrzygniecie sprawy wynosił w 2021 r., w zależności od poziomu sądu, około 20-21 miesięcy. Tymczasem sześć lat wcześniej sprawy tego samego rodzaju rozpoznawane były w terminie od 13 do 14 miesięcy.

40 nowelizacji Kpk

Od 2016 r. większość rządząca przyjęła ponad 25 nowelizacji dotyczących ustroju i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Zmianom tym towarzyszyły również liczne zmiany w procedurach cywilnych i karnych (sam kodeks postępowania karnego był nowelizowany w tym czasie ponad 40 razy). Zmiany te nie przełożyły się jednak na poprawę efektywności działalności wymiaru sprawiedliwości, a dodatkowo obniżyły również poziom ochrony niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Istotny wpływ na funkcjonowanie sądów miała również pandemia COVID-19. Wprowadzone zmiany w prawie mające umożliwić przeprowadzanie rozpraw online były często przyjmowane pospiesznie, bez pogłębionych analiz i konsultacji społecznych. Efektem tych zmian był chaos organizacyjny i brak ustandaryzowanych praktyk. Pandemia wpłynęła również na rozwiązania do- tyczące komunikacji z sądami – w 2020 r. wprowadzono Portal Informacyjny Sądów Powszechnych, za pomocą którego zaczęto doręczać pełnomocnikom pisma procesowe w postępowaniu cywilnym.

KRS - problem sztandarowy

Wiele uwagi poświęcone zostało w raporcie również Krajowej Radzie Sądownictwa. Jednym ze sztandarowych założeń „reformy" wymiaru sprawiedliwości było dokonanie zmian w funkcjonowaniu tego organu. Od 2018 r. 19 z 25 sędziowskich członków KRS wybierają politycy, a nie (jak wcześniej) sędziowie. Skutkiem tych zmian jest, zdaniem HFPC, uzależnienie funkcjonowania Rady od woli polityków.

- KRS praktycznie nie zabierała głosu w obronie sędziów atakowanych przez polityków czy media wspierające obóz rządzący. KRS nie interweniowała również w motywowanych politycznie postępowaniach dyscyplinarnych wszczynanych np. w związku z treścią orzeczenia wydanego przez sędziego. Sposób, w jaki działa KRS, nie pozwala stwierdzić, że Rada wypełnia powierzoną jej konstytucyjnie rolę stania na straży niezależności sądownictwa – wskazuje  adwokat Małgorzata Szuleka, prawniczka HFPC i współautorka raportu.

Zmiana sposobu powoływania KRS została negatywnie oceniona w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jak zauważa inny współautor raportu, Maciej Kalisz, dotychczas Trybunał w Strasburgu wydawał wyroki dotyczące wpływu, jaki obecność w składach orzekających sędziów Sądu Najwyższego powołanych przez nową KRS wywiera na ochronę prawa do rzetelnego procesu przed sądem ustanowionym ustawą.

- Jest wysoce prawdopodobne, że orzecznictwo to może jednak z czasem rozwijać się i dotyczyć również sędziów powołanych przez nową KRS do sądów powszechnych – mówi  prawnik.

Również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoim orzecznictwie odnosił się do poszczególnych zmian w wymiarze sprawiedliwości, w tym także powołania i funkcjonowania KRS. Jednak żaden z wyroków ETPC ani TSUE nie został w pełni wykonany przez polski rząd.

Autorzy raportu podkreślają, że od połowy 2018 r. KRS w nowym kształcie nie podejmowała żadnych istotnych działań w zakresie ochrony niezależności i niezawisłości sędziów. Pomimo rosnących wątpliwości co do powołania KRS i jej funkcjonowania KRS kontynuowała swoje prace, powołując ok. 2000 sędziów w ciągu czterech lat.

Kaganiec na sędziów

Zmianom w zakresie funkcjonowania sądów towarzyszyły również zmiany ograniczające niezależności i niezawisłość sędziów. Po zmianach w prawie z 2017 r. (i kolejnych zmianach z 2020 r.) Minister Sprawiedliwości otrzymał szerokie kompetencje w zakresie nominowania rzeczników dyscyplinarnych i sędziów sądów dyscyplinarnych. Zmienione przepisy również osłabiły gwarancje do obrony sędziów obwinianych o popełnienie deliktów dyscyplinarnych. Od 2018 r. rzecznicy dyscyplinarni wszczęli postępowania dyscyplinarne wobec sędziów zaangażowanych w ochronę praworządności. Postępowania te dotyczyły m.in. treści wydawanych orzeczeń, wystąpień publicznych lub wypowiedzi w dyskusji o zmianach w wymiarze sprawiedliwości.

Z informacji przekazanych przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych Piotra Schaba wynika, że Rzecznik i jego zastępcy w okresie od czerwca 2018 r. do czerwca 2022 r. wszczęli postępowania dyscyplinarne w 127 sprawach i skierowali 38 wniosków o rozpoznanie spraw dyscyplinarnych (z wniosków tych sądy dyscyplinarne wydały 2 nieprawomocne wyroki skazujące i trzy uniewinniające).

Postępowania dyscyplinarne nie są jedyną formą presji wywieraną na sędziów. Oprócz nich w ostatnich latach wykształciła się m.in. praktyka wnioskowania przez prokuraturę w sprawach motywowanych politycznie o uchylenie sędziom immunitetów, zawieszenie sędziów w czynnościach służbowych czy zorganizowane kampanie oszczerstw wobec sędziów w mediach publicznych i mediach przychylnych większości rządzącej.